چرا دونالد ترامپ با موضع‌گیری شدید علیه ایران تلاش کرد دوباره اختلاف‌های عمیق ایران و آمریکا را به یک مسئله جهانی تبدیل کند؟ آیا اتحادیه اروپا، روسیه، چین، ژاپن، هند و کره جنوبی به‌عنوان طرف‌های اصلی تجاری ایران با آمریکا همراهی خواهند کرد؟
اینکه ترامپ با برجام مخالفت می‌کند یک بخش از آن مربوط به نفوذ رژیم تل‌آویو است که لابی‌های صهیونیستی فشارهای زیادی وارد می‌کنند تا از اجرایی‌شدن برجام جلوگیری کنند. بخش دیگر مسئله به روحیه کاسب‌کارانه ترامپ بازمی‌گردد که آن‌طور که باید و شاید نتوانست در بازارهای ایرانی نفوذ کند و احساس می‌کند در مقایسه با فرانسه، آلمان، چین و هند که بعد از برجام در بازار ایران حضور گسترده‌تری پیدا کردند، سر آمریکایی‌ها کلاه رفت و منافع و اهداف کشورش تأمین نشد؛ بنابراین در این مسئله فشار بیشتری وارد می‌کند تا اینکه امتیاز بیشتری کسب کند. این دو مورد را می‌توان درخصوص مخالفت‌های ترامپ درنظر گرفت؛ البته بخش دیگر آن مربوط به هم‌سویی با عربستان سعودی است که بالاخره آمریکایی‌ها از تعارضات ایجادشده بین تهران و ریاض در جهت فروش سلاح و بازاریابی بیشتر برای اینکه بتوانند با عربستان سعودی معاملات گسترده‌تری انجام دهند، استفاده می‌کنند. آنچه در سیاست ایرانی ترامپ مطرح‌شده این است که بتواند اجرای برجام را متوقف و آن را به سطحی منتقل کند که ایران امتیازهای جدیدی بدهد و مذاکرات تازه‌ای آغاز شود. درمجموع آمریکایی‌ها امتیازهای جدیدی را در بحث مربوط به روند صلح خاورمیانه، موشک‌های دفاعی ایران، تروریسم و غیره از ایران طلب می‌کنند. در این زمینه چون می‌دانند جمهوری اسلامی از مواضع خود عقب‌نشینی نخواهد کرد و محکم ایستاده است، می‌خواهند با یارگیری بین‌المللی فضایی ایجاد کنند که ایران مجبور شود نقض برجام کند یا مذاکرات جدیدی را آغاز کند؛ البته چون اتحادیه اروپا، روسیه، چین، ژاپن، هند و کره جنوبی طرف‌های اصلی تجاری ایران هستند اینها تاکنون با آمریکا همراهی نکرده‌اند و دست آمریکایی‌ها در این رابطه خالی است؛ درنتیجه واشنگتن مجبور شده با عرب‌های حوزه خلیج‌فارس و رژیم تل‌آویو تا حدودی در این زمینه به جمع‌بندی برسد. به‌نظر نمی‌رسد در این قضیه بتواند به جمع‌بندی دست پیدا کند؛ البته باید تا 25 مهر منتظر بود تا ببینیم در این تاریخ می‌خواهند نقض برجام از سوی ایران را اعلام یا تصمیم‌گیری در این رابطه را به کنگره آمریکا واگذار کنند.
 آیا آمریکا می‌تواند از فرایند ماشه برای لغو برجام استفاده کند؟
خیر. این بحثی است که از قدیم مطرح بود، اینکه نیاز نباشد فرمان جدیدی صادر شود تا این فرمان جدید برای آمریکا مشکل‌ساز باشد؛ بنابراین فرایند ماشه در این زمینه مطرح نیست؛ زیرا مجموعه‌گزارش‌های آمانو تائید می‌کند که ایران تمام بندهای برجام را اجرایی کرده و در این شرایط فرایند ماشه نمی‌تواند کمکی به ترامپ کند؛ چون دست ایران پر است و تائید بین‌المللی برای تعهد به این توافق‌نامه و اجرایی‌کردن آن را دارد و روند لغو برجام در این شرایط پیش نمی‌رود که بخواهند موضوع ماشه را مطرح کنند.
  اگر آمریکا بخواهد برجام را زیر پا بگذارد در چنین شرایطی چه تأثیری بر معادلات بین‌المللی ایجاد خواهد کرد؟
برجام براساس این تفکر منعقد شد که یکی از مهم‌ترین بحران‌های منطقه‌ای را به دور از جنگ از طریق مذاکره و دیپلماسی حل‌وفصل کرد. اگر عربستان و آمریکا این توافق‌نامه را نادیده انگارند و زیر پا بگذارند مشکلات و درگیری‌های جدیدی را برای خود ایجاد می‌کنند و مدل امنیتی که می‌تواند از طریق مذاکره و گفت‌وگو به نتیجه برسد عملاً به‌سمت درگیری و جنگ هدایت می‌شود؛ درضمن وقوع هر نوع درگیری و جنگ به زیان تمامی کشورهای منطقه ازجمله خود آمریکا، چین، روسیه و اتحادیه اروپا و سایر کشورها نیز خواهد بود.
 اینکه آمریکا در دو سال گذشته تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع کرد، آیا وضع این تحریم‌ها نقش برجام محسوب می‌شود؟
این‌ها نقض جزئی برجام محسوب می‌شود؛ اما تحریم‌های وضع‌شده از حیث تعداد، عدد و رقم و گستردگی قابل مقایسه با آنچه لغو شد، نیست. به‌هرحال آمریکا تحریم‌های قبلی را لغو نکرد، بلکه اجرای آن را متوقف کرد؛ اما همین متوقف‌شدن اجرای تحریم‌ها خود فضای جدیدی را برای ایران فراهم کرد. به نظر بنده این تحریم‌های جدید اگرچه نقض جزیی برجام است، اما نمی‌توان گفت که کلاً برجام نقض شده است. دامنه این موضوع باید توسط کمیته نظارت بر برجام روشن شود؛ اما این تحریم‌های وضع‌شده به بهانه تروریسم، موشکی و نقض حقوق بشر از نظر حجم و گستردگی قابل مقایسه با تحریم‌های گسترده قبلی نیست؛ با‌این‌وجود در این زمینه باید قضاوت نهایی توسط کمیته نظارت بر برجام در ایران ارائه شود.
 برخی تحلیلگران معتقدند شکافی بین آمریکا و اروپا ایجاد شده است. به نظر شما ایران چگونه می‌تواند از این شکاف ایجادشده به سود خود بهره‌برداری کند؟
ایران نباید به‌دنبال شکاف برود؛ چون اصولاً چنین شکافی متصور نیست. در مقطعی منافع اروپا و آمریکا در تعارض قرار می‌گیرد و در مقطع دیگر با یکدیگر همکاری می‌کنند. آنچه برای ایران اهمیت دارد آن است که کشور ما تعهد خود را به اجرای برجام تا زمانی که منافع آن برای جمهوری اسلامی وجود دارد، حفظ و تلاش کند مناسبات خوبی که با اتحادیه اروپا، کره جنوبی، هند و ژاپن که طرف‌های اصلی تجاری ایران محسوب می‌شوند، تداوم داشته باشد و منتظر این مسئله نباشد که آیا این کشورها با آمریکا اختلاف دارند یا خیر. برای اینکه ایران خود باید به برجام متعهد باشد و از طرف دیگر باید درنظر داشته باشد که تعامل و روابط این کشورها با آمریکا به‌سود منافع و مصالح ملی آنان است؛ بنابراین کشور ما هم باید از این منافع مشترک استفاده کند تا اینکه بخواهیم از تعارض میان این کشورها بهره‌برداری کند. این تعارض ایجادشده بین آمریکا و اتحادیه اروپا مقطعی است و نمی‌توان چندان روی آن حساب کرد؛ بنابراین کشور ما باید به‌گونه‌ای رفتار کند که از یک‌طرف به اجرای برجام متعهد باشد و از طرف دیگر روابط خوبی که با اتحادیه اروپا، کره جنوبی، ژاپن، هند، چین و روسیه بعد از برجام برقرار کرد، به‌رغم میل رژیم تل‌آویو و آمریکا ادامه داشته باشد.
  سخنرانی آقای روحانی و ترامپ در سازمان ملل چه پیام‌هایی را در سطح بین‌المللی مخابره کرد؟ مردم جهان از مقایسه سخنرانی تند و پرحرف‌وحدیث ترامپ با سخنرانی سازنده آقای روحانی چه نتیجه‌ای خواهند گرفت؟
سخنرانی ترامپ مایه شرمساری خود آمریکایی‌ها بود؛ به دلیل اینکه برای اولین‌بار یک کشور عضو سازمان ملل تهدید به نابودی کرد و چنین رویکردی برخلاف عرف و مناسبات بین‌المللی است. به‌هرحال این موضع‌گیری آثار بسیار منفی برای ترامپ و کشورش به‌همراه داشت. سخنرانی آقای روحانی در سازمان ملل با سخنرانی ترامپ قابل مقایسه نیست. سیاست ایران در زمینه برجام، نفی هرنوع خشونت و اعتدال بود؛ اما سخنرانی ترامپ بسیار ساختارشکنانه بود و گمان کرد مخاطب این سخنان تنها مردم آمریکا هستند تا مردم جهان. تمام عرف روابط بین‌الملل هم زیر پا گذاشته بود و به نکاتی اشاره کرد که اصلاً در شأن یک رئیس‌جمهور نبود. به‌طبع چنین موضع‌گیری‌هایی به مردم آمریکا آسیب وارد کرد.
  دستاوردهای ایران از برجام چیست؟
مهم‌ترین دستاورد برجام این بود که غنی‌سازی در ایران ادامه پیدا کرد و عملاً در صحنه بین‌المللی کشور ما ادامه غنی‌سازی را دارد؛ بدون اینکه به‌خاطر غنی‌سازی تحریم شود. دستاورد دیگر برجام این است که به بهانه‌گیری‌های کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا پایان داده شد، یعنی عملاً دیگر بهانه‌ای ندارند برای اینکه بخواهند براساس آن کشور ما را تحت‌فشار قرار دهند. کلاً خلع سلاح شدند به‌خاطر اینکه آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تائید می‌کند که ایران طی هشت ماه اخیر تمام برجام را اجرایی کرد؛ بنابراین اینکه دشمن کشور ما خلع سلاح تبلیغاتی می‌شود این خود دستاورد بزرگ برجام تلقی می‌شود. نکته دیگر اینکه سندسازی و پرونده‌سازی علیه ایران مطرح شده بود؛ به‌ویژه آن دوازده قطع‌نامه‌ای که شورای حکام آژانس و از آن مهم‌تر گزارشی که تحت عنوان ابعاد احتمالی نظامی که در 66 صفحه در دوازده سرفصل اتهام‌های بی‌اساسی علیه ایران ارائه می‌داد، یک سند بین‌المللی بود که با انعقاد برجام تمام این پرونده‌ها بسته شدند؛ شش قطع‌نامه شورای امنیت که تحت فصل هفتم بود، کنارگذاشته شد و به یک قطع‌نامه 2231 تبدیل شد که دیگر تحت فصل هفتم نیست؛ درواقع اینها نشان‌دهنده آن است که امنیت ایران بیشتر تأمین و ضریب تهدید علیه ایران کم‌رنگ شد. به نظرمن مهم‌ترین دستاوردهایی که می‌توان برای برجام برشمرد همین مواردی بود که اشاره شد.

دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به آمار ۹۰درصدی قاچاق کالا که به‌تازگی از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام شده است، گفت: قسمت قابل‌توجهی از این حجم کالای قاچاق از طریق مبادی رسمی و به‌ویژه مناطق ‌آزاد وارد کشور می‌شوند.
حسینی شاهرودی، دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه توانا فارس، با اشاره به فلسفه وجودی مناطق آزاد گفت: درحال‌حاضر شرایط موجود در مناطق آزاد به‌گونه‌ای است که به‌جای اینکه این مناطق به‌عنوان مبادی صادرات کالا مطرح باشند، به محل واردات کالاهای لوکس و غیر‌ضروری که ایجاد اشتغال و تولید نمی‌کنند و اتفاقاً ضربه مهلکی هم به اقتصاد و تولید ما می‌زنند، تبدیل شده‌اند.
دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس در ادامه با اشاره به آمار 90درصدی قاچاق کالا از کل واردات که به‌تازگی از سوی وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام شده، خاطرنشان کرد: در تکمیل سخنان وزیر محترم صنعت باید بگویم که قسمت قابل‌توجهی از این حجم کالای قاچاق از طریق مبادی رسمی و به‌ویژه مناطق ‌آزاد وارد کشور می‌شوند، درحقیقت این دستاوردی بوده که مناطق‌ آزاد برای ما داشته است.
وی افزود: در طی این سال‌ها عملکرد مناطق آزاد نشان می‌دهد نه‌تنها اشتغال مولد و رونق صادرات را به‌دنبال نداشته بلکه دروازه‌ای برای واردات کالا هم شده است، آن هم کالاهایی که هیچ کنترلی بر ورود آن‌ها نیست.
نماینده مردم شاهرود ضمن انتقاد از نحوه عملکرد دولت یازدهم در خصوص مناطق آزاد گفت: در چهارسال گذشته رویکرد مناطق ‌آزاد کاملاً منفی بوده است.
 وی در ادامه گفت: با تصمیمی که مجلس گرفت مبنی بر اینکه این مناطق زیرنظر وزارت اقتصاد فعالیت کند و پاسخگوی آن، این وزارت‌خانه باشد و با تغییری که در مدیریت منطقه آزاد انجام شده است، امیدواریم شرایط مناسب‌تری برای تحقق قانون فراهم شود.
ماجرای مناطق آزاد قومی و قبیله‌ای شده است
حسینی شاهرودی همچنین با بیان این نکته که افزایش مناطق‌ آزاد هیچ توجیهی ندارد، خاطرنشان کرد: متأسفانه این بحث مقداری قومی و قبیله‌ای شده و حالتی پیش آمده است که خیلی از نمایندگان به‌دنبال این هستند که با ایجاد منطقه آزاد در شهر خودشان آن را به‌عنوان دستاورد چهارساله نمایندگی خود معرفی کنند و دولت هم از این فرصت متأسفانه سوءاستفاده می‌کند.
وی اضافه کرد: هنوز دولت نتوانسته یک منطقه آزاد پایلوت که دقیقاً مر قانون در آن اعمال شده باشد و همچنین آمار صادرات و تولید کالا در آن‌جا مشخص است، به‌وجود بیاورد.
دولت باید شروط مجلس را برای ایجاد مناطق آزاد جدید رعایت کند
دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس در ادامه با اشاره به ردشدن لایحه افزایش مناطق ‌آزاد در کمیسیون فرعی صنایع و در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه رویکرد کمیسیون تخصصی اقتصادی مجلس در خصوص این لایحه چیست، اظهار کرد: اگر بنا باشد مناطق ‌آزاد افزایش پیدا کند، پانزده شرط را در کمیسیون قرار داده‌ایم تا رویکرد مناطق ‌آزاد را عوض کند. با تحقق این شروط خواهیم پذیرفت که مناطق ‌آزاد باقی بماند یا توسعه پیدا کند؛ البته هنوز بحث اساسی آن در کمیسیون انجام نشده، چون لایحه افزایش منطقه آزاد دولت ناقص است.
وی اضافه کرد: درواقع باید جغرافیای مناطق ‌آزاد را دولت در لایحه‌ای که داده است تعیین کند که تا امروز هنوز به مجلس اعلام نشده و اگر جغرافیا و آن شروط دیگر محقق نشود، قابل طرح در کمیسیون اقتصادی نخواهد بود.
 زمین‌فروشی محل درآمد مناطق آزاد است
بنا به گفته دبیر کمیسیون اقتصادی مجلس یکی از دلایل عدم موفقیت مناطق آزاد این است که باید خود این مناطق هزینه‌های زیرساخت خودشان را تأمین کنند و چون بودجه دولت به کمک آنان نمی‌آید، به‌طبع روش‌هایی ازجمله زمین‌فروشی برای تأمین هزینه‌ها شکل می‌گیرد؛ زیرا روش ساده‌ای است و درآمد هنگفتی را متوجه مناطق ‌آزاد می‌کند؛ به همین علت مدیران مناطق آزاد از رویکرد صادرات‌محور استقبال نمی‌کنند و درنهایت به‌دنبال رویکرد اول یعنی کسب درآمد از محل زمین‌فروشی و واردات کالا می‌روند.
حسینی‌شاهرودی در پایان اظهار داشت: باید دستگاه‌های نظارتی مثل دیوان محاسبات، سازمان بازرسی و مجلس در مناطق ‌آزاد حضور داشته باشند که البته این موارد در شروط کمیسیون اقتصادی در خصوص لایحه افزایش مناطق آزاد دیده شده است.
 

مادامی که ایران یکی از تأثیرگذارترین بازیگردان‌های جهان، یعنی ایالات‌متحده را نادیده می‌گیرد، نمی‌تواند انتظار روابط عادی با جهان داشته باشد.
 روابط تیره میان آمریکا و ایران پس از انتخاب دونالد ترامپ، با سخنرانی وی در مجمع عمومی سازمان ملل و واکنش حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران به بالاترین حد خود رسید.
ترامپ در بخشی از سخنرانی تند خود، اتهام‌هایی علیه ایران وارد کرد. بیشتر این اتهام‌ها بی‌اساس بودند یا فقط تا حدی صحت داشتند. آقای روحانی، اظهار داشت سخنان ترامپ در شأن مجمع عمومی سازمان ملل نبود.
رویکرد ترامپ در مواجهه با ایران غیرمسئولانه، بی‌پروا و غیرقانونی بود. او بازهم تلویحاً به این نکته اشاره کرد که ایران به شرایط برجام پایبند نبوده است. دولت ترامپ نیز به‌صورت مکرر به عقب‌نشینی از برجام، اعمال تحریم جدید علیه ایران و حتی احتمال اقدام نظامی این کشور تهدید کرده است.
این سیاست‌ها باعث افزایش خطر ایجاد درگیری‌های همه‌جانبه میان ایران و آمریکا شده است. احتمالاً ایالات‌متحده از چنین مناقشه‌ای بدون صدمه خارج نخواهد شد؛ اما بزرگ‌ترین بازنده ایران خواهد بود. درواقع اگر چنین اتفاقی بیفتد، درگیری نظامی با ایالات‌متحده می‌تواند موجب ایجاد دینامیک‌هایی شود که تمامیت ارضی ایران و بقای آن را در مرزهای کنونی خود تهدید کند. تجربه عراق، لیبی، افغانستان و حتی سوریه هشداری است به رهبری ایران و به آنچه می‌تواند در این کشور رخ دهد؛ بنابراین، برای جلوگیری از چنین فاجعه بالقوه‌ای تصمیم با ساختار رهبری ایران است.
ایران باید دیدگاه‌های خود را در خصوص نقش و عملکرد منطقه‌ای و بین‌المللی‌اش با قابلیت‌های خود تطبیق دهد. به‌طورخاص، حاکمیت ایران باید این تفکر را کنار بگذارد که روحیه انقلابی، می‌تواند کمبود سلاح‌های مدرن، به‌ویژه نیروی هوایی مناسب، سیستم‌های دفاع هوایی و نیروی دریایی را جبران کند. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی معتقد است با توسل به جنگ‌های نامنظم می‌تواند در یک جنگ طولانی و فلج‌کننده، با ایالات‌متحده رویارویی کند؛ اما چنین جنگی ایران را خسته و مشکلات آن را وخیم‌تر خواهد کرد.
به‌علاوه این طرز تفکر که ایران باید با آمریکا در خاورمیانه و فرای مرزهای خاورمیانه، به‌خصوص درباره مسائلی که به امنیت این کشور و دیگر منافع ملی آن مربوط نیست، درگیر شود باید کنار رود. تاکنون، این سیاست منجر به آن شده که ایران اساساً حتی به کوچک‌ترین همسایگان خود نیز باج بدهد. همه آنان، از پاکستان تا ترکمنستان از مشکلات ایران با آمریکا برای گرفتن امتیازها از تهران سوءاستفاده می‌کنند. متأسفانه حاکمیت ایران که با آمریکا به‌دلیل بی‌احترامی با کرامت ملی ایران مقابله می‌کند، زمانی که رئیس‌جمهور ترکیه به‌صورت آشکارا به ایران و ایرانیان توهین می‌کند یا پادشاه سعودی، ایران را ماری می‌داند که باید سرش را قطع کرد، ساکت می‌ماند.
دولت ایران باید فرای هرگونه اهداف ایدئولوژیکی مانند آزادی فلسطین یا مبارزه با امپریالیسم بین‌المللی، به‌دنبال بقای ایران باشد. بیشتر مشکلات ایران، از این جنبه ایدئولوژیکی و عدم تعهد کافی به منافع ملی ایران سرچشمه گرفته است.
مادامی که ایران یکی از تأثیرگذارترین بازیگردان‌های جهان، یعنی ایالات‌متحده را نادیده می‌گیرد، نمی‌تواند انتظار روابط عادی با جهان داشته باشد. سرانجام ایران باید بداند که نمی‌تواند از دیگر کشورها انتظار داشته باشد از منافع آن حمایت کنند؛ بلکه تنها حاکمیت ایران این مسئولیت را برعهده دارد.زمان زیادی برای تغییر رویکرد ایران باقی نمانده است. بهترین و نخبه‌ترین افراد این کشور در اولین فرصتی که به‌دست می‌آورند، کشور را ترک می‌کنند و در حال آبادکردن دیگر کشورها هستند.
به‌طورخلاصه، صرف‌نظر از اینکه آیا ایالات‌متحده از برجام عقب‌نشینی کند یا خیر، ایران عمدتاً به‌دلیل ماهیت ایدئولوژیک با چالش‌های شدیدی مواجه است. مقاومت ایران در برابر گرفتن مشاوره از کارشناسان خارجی منجر به تشدید مشکلات زیست‌محیطی به‌ویژه کمبود آب در این کشور شده است. تا زمانی که ایران مشکلات موجود را در اولویت قرار ندهد و متناسب با توانایی‌ها و محدودیت‌های موجود عمل نکند، این مشکلات وخیم‌تر می‌شود. ایران نمی‌تواند انتظار همکاری جهانی داشته باشد و درعین‌حال عوامل اصلی آن را به چالش بکشد.
منبع: دیپلماسی ایرانی