رئیس دانشکده تولید رادیو و تلویزیون در گفتوگوی اختصاصی با «نسل فردا»:
تعداد بازدید : 3
تئاتری که ذهن مخاطب را درگیر نکند، نمایش است
نویسنده : مریم داوری
«تعزیه» گونهای از نمایش مذهبی و سنتی ایرانی است که طی مراسمی خاص، واقعه کربلا را پیش چشم مخاطبان باز آفرینی میکند. طی سالهای اخیر همزمان با محرم و صفر علاوه بر تعزیه، تئاترهای صحنهای و خیابانی با موضوع عاشورا و قیام امام حسین(ع) در کشورمان برگزار میشود. به منظور اطلاع از کمیت و کیفیت تئاترهای عاشورایی، گفتوگویی با «کاظم نظری» رئیس دانشکده تولید رادیو و تلویزیون و مدرس علوم رسانه و هنرهای نمایشی که از بازیگران و کارگردانان تئاتر است، ترتیب دادیم که به شرح زیر است:
چه ظرفیتی برای معرفی عاشورا در تئاتر وجود دارد؟
با توجه به اینکه داستان واقعه عاشورا کاملاً دراماتیک و نمایشی است، ظرفیتهای بسیار زیادی دارد که میشود در قالبهای اجرایی و نمایشی از آن بهرهبرداری کرد. همه جای دنیا از این ظرفیتهای آیینی برای انتقال پیام خود و تفکری که در حاکمیتشان حاکم است، استفاده میکنند. ما هم داریم سالیان سال از ظرفیتهای آیینی بهره میبریم. قدمت نمایشهای آیینی به دوره «دیلمیان» برمیگردد و تا الان ادامه دارد که ما نیز آنها را در کشورمان داریم و اجرا میکنیم. کارهای نمایشی در قالب تعزیه بوده است که به تدریج توسعه یافته و درحالحاضر در حوزه سینما و تئاتر از آن بهرهبرداری میکنیم.
نمایشهای زیادی با محوریت عاشورا اجرا میشود. این نمایشها را از نظر کمیوکیفی چگونه ارزیابی میکنید؟
نمایشهای عاشورایی از نظر کمیوکیفی شدت و حدت داشته و برخی نمایشها خوب اجرا شده است. من شاهد نمایشهای خوبی از کارگردانان خوب ایرانی بودم و دیدم از ظرفیتهای نمایشهای عاشورایی استفاده کردهاند. نمایشهایی هم بوده که سطحی بوده و متاسفانه آن تاثیری که باید میگذاشته، کمتر بوده است. به لطف خداوند، هنرمندان کشورمان به این موضوع در ایام محرم و صفر میپردازند، از آن بهرهبرداری میکنند و ما شاهد اجراهایی از این نوع نمایشهای مذهبی و آیینی هستیم.
هنرمندی که در زمینه تئاتر عاشورایی کار میکند، چه اقداماتی باید برای ایفای نقش خود انجام دهد؟
هنرمندی که تئاتر عاشورایی کار میکند، قطعاً باید زمینه مطالعاتی، تحقیقی و پژوهشی داشته باشد. این هنرمند باید تاریخ را بشناسد و به هر حال در شرایط تاریخی بتواند کاراکتر خود را تحلیل کند تا بتواند با مخاطب امروز ارتباط برقرار کند. اگر این تحلیل وجود نداشته باشد و یک نگاه سطحی حاکم باشد، باعث میشود در نمایش، شخصیتی مطرح شود که بعضاً ذهنیتهای منفی و مخربی را ایجاد کند. عدم شناخت بازیگر از تاریخ و شخصیتهای تاریخی- به خصوص شخصیتی که میخواهد ایفاگر نقش آن باشد-، موجب ضعیف شدن نمایش و ایجاد باورهای غلط در ذهن مخاطبان میشود.
برخی از هنرمندان تئاتر عاشورایی بر موضوع تلفیق موضوع عاشورا با مسائل روز در تئاتر عاشورایی تاکید دارند. این مسئله تا چه اندازه ضرورت دارد؟
«تئاتر» ذاتاً باید به روز باشد و با جامعه و مخاطب امروز پیش رود. مخاطب امروز به هر حال یک تفکر و اندیشهای دارد که ذهن خودش را در عین دیدن، تطبیق میدهد؛ پس باید به نوعی نمایشی که دارد اجرا میشود، پرسشهای ذهن مخاطب را پاسخ دهد. این امر، زمانی صورت میگیرد که تطبیق بین نمایش با مسائل روز ایجاد شود. اساساً کارکرد تئاتر این است و اگر تئاتر نتواند چنین کاری را انجام دهد، صرفاً «شو« و یک «نمایش» است. ما نمایش اجرا نمیکنیم؛ بلکه با تعقل مخاطب درگیر هستیم و ذهن او را درگیر میکنیم و شاید هم مخاطب با یک پرسش از سالن بیرون برود. اساساً ما به دنبال ایجاد پرسش هستیم. اگر این پرسش صورت نگیرد، به نظرم رسالت تئاتر شکل نگرفته است.
چه جنبههایی از عاشورا در تئاتر ما مغفول مانده است؟
خیلی از جنبههای عاشورا مغفول مانده است. ما بیشتر آن لحظات حزن، اندوه و درگیریهای احساسی و ذهنی را نشان دادیم. به نظرم خیلی از مسائل را که طی تاریخ درخصوص شخصیت امام حسین(ع) به وجود آمده است، کمتر پردازش کردیم. به چرایی مسئله عاشورا و قیام امام حسین(ع) نپرداختیم؛ اینکه چرا امام حسین (ع)، خود و خاندانش را در معرض آماج دشمنان قرار داده است. به چرایی مسئله نپرداختیم. به نگاه فلسفی که در عاشوراست، پرداخته نشده است. نمیگویم اصلاً پرداخته نشده است زیرا برخی از کارگردان خوب کشور گاها به این مسئله پرداختهاند؛ اما در سالهای دور، زمانی که مردم حوصله فکر کردن داشتند. الان متاسفانه حوصله فکر کردن نیست؛ یعنی مردم آنقدر گرفتار مسائل مختلف هستند که مجالی برای فکر ندارند. حوزههای فلسفی در نمایش مغفول واقع مانده است؛ به خصوص فلسفه عاشورا که ما به آن خیلی کم پرداختیم.
امسال به مناسبت ایام محرم و صفر کاری با محوریت عاشورا دارید؟
بله. 30 سال است با گروه تئاتر آیین همکاری میکنم. امسال در نمایشی با عنوان «غریبه شام» به نویسندگی «حسین فداییحسین» و کارگردانی «کوروش زارعی»، نقشخولی را بازی کردم. این نمایش که به زندگی حضرت رقیه(س) میپرداخت، از 12 شهریورماه مصادف با سوم محرم به مدت 20 شب در تماشاخانه «سنگلج» به صحنه رفت و استقبال خوبی از آن صورت گرفت.