
تحلیلی بر حضور مقتدا صدر در بیت رهبر انقلاب
تعداد بازدید : 0
ماجرای یک دیدار غافلگیرانه
نویسنده : زهرا کریمی
حضور «مقتدا صدر» (سیاستمداری رهبرگونه برای برخی شیعیان عراق که او را «سید القائد» صدا میزنند) درمراسم شامغریبان بیت رهبر انقلاب، سیاستمداران عراقی را شوکه کرد؛ البته آنها به رفتارهای شوکآور او عادت دارند، اما انتظار نداشتند طرفِ ایرانی مقدمات حضور را فراهم کند. رسانههای ایرانی به این حضور همچون دیگر اخبار دیدارهای رهبران منطقه با حضرت آیتاله خامنهای نگریستند و این دیدار را همچون دیدار رهبران یمنی، حماس، حزباله لبنان و «بشار اسد» دانستند که قیاسی معالفارق است و نشانی از عدم آشنایی با این اتفاق بزرگ دارد؛ تفاوت و اهمیت آن به معنای افضل بودن آن نسبت به سایر دیدارها نیست، همچنین چگونگی امکانپذیری آن همچون سایر دیدارها نیست و آنچنان طبیعی نبود. این حضور میتواند نقطه عطفی باشد که کانون تغییر استراتژی ایران در عراق و موجب دگرگونی تحولات سیاسی عراق شود؛ البته رخ دادن آن به اقدامات آتی «مقتدا صدر»، ایران، دولت کنونی عراق، سیاستمداران عراقی نزدیک به ایران، افکار نخبگان و جامعه عراق و از آن مهمتر، اجرایی شدن اصول مصرح مرجعیت اعلای نجف بستگی دارد. اما صرف همین حضور در بیت رهبری تأثیراتی دارد که کنشهای آتی «صدر» میتواند بر عمق و استحکام آن بیفزاید و پس از آن تصمیمات کارگزاران ایرانی، میتواند آن را استمرار بخشد. البته کنشهای آتی «مقتدا» و ایران، بدون توجه به اصولِ مانیفستگونه نجف و افکار عمومی جامعه عراق نمیتواند پایدار باشد؛ اکنون هم برخی جریانهای سیاسی عراق تمایل به این استمرار روابط ندارند و نمیخواهند این حضور را باور کنند. این جریانها تنها مخالفان ایران و مؤتلفان کشورهای معارض ایران نیستند که قطعاً آنان به شدت به هم ریختند، بلکه میتواند همپیمانان قدیمی و کنونی ایران را هم در برگیرد که باید آنان را نسبت این تغییر استراتژی آگاه و قانع کرد که همچنان در بر همان پاشنه میچرخد، البته کمی در و پاشنه تغییر کرده! والا در گذشته همانها هم با آیتاله خامنهای به صورت عمومی یا اختصاصی دیدار کردند و حضور عمومی «مقتدا» هم میتواند این گونه تصویرسازی شود؛ نه بیشتر. پس جای گله ندارد که بخواهند به ایران خرده بگیرند.
مقتدا صدر کیست؟
«مقتدا صدر» در حکمرانی عراقی و آینده آن صاحب رأی نافذ است؛ هرچند میتوان منتقد یا همرأی با او بود. این پتانسیل تنها برآمده از تصمیمات، رفتارها و جایگاهش نیست، بلکه عقبه تاریخی عمیق دارد؛ از پدرش و پدر همسرش؛ «سید محمد صدر» و «سید محمدباقر صدر» و همچنین خاندان عریق صدر در عراق، ایران و لبنان. او با همین سبک رفتارها که گاهی از دید ناظران خارجی و داخلی، نامتعارف است، اکنون توانسته فعالان مدنی غیرمذهبی را جذب کند، نسبت به نهاد مرجعیت عراق سر به زیر باشد، با «سید حسن نصراله» در بیروت بنشیند، عربستانیها و اماراتیها را بپذیرد، دیدارهایش با «قاسم سلیمانی» قطع نشود. البته تا امروز هیچ گاه آمریکاییها را نپذیرفته است.
تأثیر حضور مقتدا صدر در بیت رهبری
تأثیرات ابتدایی حضور «صدر» کنار کرسی حضرت آیتاله خامنهای در مراسم شام غریبان سیدالشهدا (ع) در بیت ایشان، یک حضور صرف نیست؛ هرچند «مقتدا» سیاستمداری است که احتمال دارد نگذارد این حضور مهم، نقطه عطف شود و روشهای پیشین خود را به صورت زیگزاگی پی بگیرد و دور و نزدیک شود. البته او همواره به ایران مسافرت میکند و در جمع اقوام حضور مییابد، اما این بار خواست به سفرش معنای سیاسی هم بدهد که اراده او نمیتواند بیمعنا تفسیر شود. در انتخابات اخیر پارلمان عراق و انتخاب نخستوزیر فعلی چارت تصمیمسازی حکمرانی در عراق دچار تغییرات بنیادین شد و پس از آن نقاری شد تا حدودی تلخ میان گروههای شیعی که حتی دامان گروه فتح را هم گرفت و بهتازگی به اختلاف میان رهبران سیاسی و نظامی این جریان کشیده شد. مرجعیت اعلای نجف هم در چند مرحله علنی و غیرعلنی خطبه اعتراض علیه دولت و احزاب را منتشر کرد و دولت را به پاسخگویی و مبارزه با فساد فراخواند و از احزاب در کوتاهی از اصول بنیادین ضد فساد و ضداستبداد مرجعیت گلایه کرد. حضور «صدر» در بیت رهبری، نشان میدهد که رفتار آتی او هر چه باشد، قطعاً معتدلتر و ثباتآفرین خواهد بود که سطح آن فعلاً مشخص نیست. همچنین نشان میدهد، میخواهد در موقعیت میانگینرفتاری گروههای شیعی، بازی کند که درگذشته در منتهیالیه بود و به جوانب دیگر نزدیک میشد. از دیگر سو نشان میدهد، ایران برعکس تحلیلهای برخی رسانهها، هیچوقت سرستیز با «مقتدا صدر» نداشته و او را همچنان دوست خود میپندارد. این فرآیند اگر ادامه یابد، میتواند دغدغه مرجعیت نجف را لحاظ کند که «عراق باثبات» را آرزو دارد. همچنین نجف و تهران را به شدت به یکدیگر نزدیکتر میکند چراکه جایگاه «مقتدا صدر» در عراق کنونی، این دوگانه را مستحکم میکند و همچون برخی سیاستمداران و جریانهای عراقی موجب تضعیف و افتراق نمیشود. از دیگر سو این حضور، موجب عقلانیت گروههای متشکل در فتح خواهد شد و از اختلافات آنان تا حدودی میکاهد که فکر میکردند تنها آنان هستند که با ایران دوستی دارند و در آینده واقعگرایانه و عقلانیتر رفتار خواهند کرد. از طرف دیگر، این حضور نشان داد که «قاسم سلیمانی» آگاهترین فرد مسئول از جانب ایران نسبت به وضعیت عراق است و با شناخت کامل از منافع ایران، واقعگرایانه به عراق مینگرد و نمیخواهد چشم بر پتانسیل مقتدا صدر ببندد؛ هرچند منتقد او هم میتواند باشد یا نباشد. پس نمیتوان هیچگاه نقش سلیمانی را در این تحولات نادیده گرفت. به هر حال، این تحلیلها به آینده رفتارهای «مقتدا صدر» بسیار بستگی دارد که چگونه میخواهد از میزبانی ایران استقبال کند و برابر آغوش گشوده ایران چه خواهد کرد. البته به نظر میرسد او امروز بیش از گذشته، متوجه شرایط منطقه هست و میداند عراق با ثبات تنها با حضور ایران در عراق رخ میدهد و مانعی است بر دستاندازیهای برخی دولتهای خارجی؛ دولتهایی که به راحتی به خود اجازه جسارت به مرجعیت اعلای نجف میدهند و هیچ شناخت کاملی از پیوند تهران و نجف ندارند. اکنون توپ در زمین «صدر» است که باید منتظر بود و دید به چه کسی پاس خواهد داد.