خطوط قرمز حالا جابه‌جا شده است. ایالات متحده با به شهادت رساندن فرمانده محبوب ایرانی، دست به اقدامی زده که قطعاً در ازای آن، پاسخ سختی از ایران دریافت خواهد کرد. بیانیه شورای‌عالی امنیت ملی پس از جلسه با رهبری، قاطعانه و درعین‌حال عاقلانه و به دور از فضا و جو احساسی و شتاب‌زده ایجادشده بود. سپاه پاسداران و تمام مسئولان ارشد کشورمان وعده انتقام سخت را داده‌اند اما این‌که این انتقام چگونه است و چه زمانی عملی می‌شود، هنوز مشخص نیست.
ساعاتی پس از اعلام خبر شهادت سردار «قاسم‌سلیمانی»، فضای مجازی از شایعات و اخباری پرشد که از درگیری نظامی قریب‌الوقوع ایران و آمریکا خبر می‌داد. از به صدادرآمدن آژیر قرمز در پایگاه‌های دزفول و پرواز جنگنده‌ها از پایگاه هشتم شکاری اصفهان به سمت مرزها گرفته تا سوخت‌گیری جنگنده‌های F-14 ایران و... که خبر از احتمال وقوع جنگ می‌داد. ظهر جمعه برخی شبکه‌های خبری از رد و بدل شدن پیام میان دو کشور توسط دفتر حفظ منافع در سوئیس خبر دادند و البته نگفتند محتوای این پیام‌ها چه بوده است. روز گذشته سردار «فدوی» جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب از این پیام رمزگشایی کرد و گفت: «آمریکایی‌ها صبح جمعه به روش دیپلماسی و غیره متوسل شدند و حتی گفتند اگر می‌خواهید انتقام بگیرد، متناسب با کاری که ما کردیم انتقام بگیرید؛ در حالی که آن‌ها نمی‌توانند چیزی را تعیین کنند.»
«در بهترین زمان و به بهترین نحو ممکن» این توصیف و توضیحی است که درباره واکنش ایران به ترور سردار سلیمانی بیان می‌شود. سردار فدوی گفت: «آمریکایی‌ها باید منتظر آن انتقام سخت باشند.»
سردار «ابوالفضل شکارچی» سخنگوی ارشد نیروهای مسلح نیز روز گذشته گفت: اگر جنگ و درگیری صورت بگیرد این آمریکایی‌ها هستند که آسیب جدی خواهند خورد و اگر دیوانگی کنند، پاسخ شدیدتری به آن‌ها می‌دهیم.
در شبکه‌های فارسی‌زبان این‌گونه القا می‌شود که ایران توان مبارزه نظامی در سطح گسترده با آمریکا را ندارد و نهایتاً به جنگ تن به تن (که توانایی و تبحر زیادی هم در آن دارد) اکتفا خواهد کرد و اگر این شیوه را درپیش بگیرد، موفق است چون اهداف زیادی را نیز در دسترس خود دارد.
«تخت‌روانچی» نماینده ایران در سازمان ملل اما تاکید کرده که پاسخ ایران به آمریکا «اقدام نظامی» خواهد بود و دنیا نباید توقع داشته باشد که جمهوری اسلامی سکوت کند.
درباره این‌که ایران به اقدام تروریستی و غیرقانونی ایالات متحده در به شهادت رساندن سردار سپهبد سلیمانی چگونه واکنش نشان می‌دهد و در این زمینه چه گزینه‌هایی روی میز دارد، گمانه‌زنی‌های مختلفی مطرح شده است. شاید تنها به رویکردهای سیاسی و دیپلماتیک اکتفا کند و به عنوان مثال پارلمان عراق را به این نتیجه برساند که رأی به اخراج آمریکایی‌ها از عراق بدهد. این یک دستاورد سیاسی بزرگ برای ایران و شکستی برای آمریکاست که البته اقدامی درخور و متناسب درقبال شهادت بزرگ فرماندهی چون سردار سلیمانی به نظر نمی‌رسد و بعید است مردم را راضی کند.
دومین واکنش می‌تواند از جنس واکنش هسته‌ای باشد. با توجه به این‌که ایران به‌زودی گام پنجم خود را درکاهش تعهدات هسته‌ای برخواهد داشت، می‌تواند در این گام به‌طورکامل از برجام خارج شود تا کار آمریکا و متحدانش در واداشتن تهران به تسلیم و مذاکره سخت‌تر شود. باز هم برای آمریکا یک شکست محسوب می‌شود چون تنها امید «ترامپ» به نتیجه رساندن مذاکرات با ایران است. یکی دیگر از فرضیه‌هایی که در این باره مطرح می‌شود و فراتر از اقدام سیاسی است، استفاده از نیروهای وفادار به جبهه مقاومت برای ضربه زدن به آمریکاست. در این روش عملاً ایران با آمریکا درگیر نمی‌شود اما در واقع مبادرت به جنگ نیابتی خواهد کرد که می‌تواند برای آمریکا پرهزینه باشد. ارتش آمریکا یک ارتش کلاسیک است و ممکن است در یک جنگ متعارف پیروز شود، اما هیچ تخصصی در جنگ نامتعارف ندارد و این دقیقاً نقطه قوت ایران است که متخصص جنگ‌های نیابتی و نامتعارف به شمار می‌رود.
گزینه محتمل دیگر هم «اقدام نظامی» است. حمله موشکی به یک یا چند پایگاه در دسترس که البته این یکی به احتمال زیاد منطقه را وارد جنگی بزرگ خواهد کرد. اما آنچه برآورد می‌شود و به نظر می‌رسد درست باشد آن است که هیچ یک از دو طرف خواهان به راه انداختن یا به راه افتادن یک جنگ فراگیر نیستند. از سویی آن‌ها که منتظر تصمیم و واکنش سریع ایران در تلافی شهادت سردار سلیمانی هستند، شاید هنوز نمی‌دانند که تصمیم‌سازان محور مقاومت عجله‌ای در گرفتن انتقام عملیات تروریستی دشمنان خود ندارند و گاهی باید چند هفته برای مشخص شدن ماهیت واکنش صبر کرد.
فعلاً آمریکا و کشورهای اروپایی تلاش می‌کنند شهروندان و کارمندان خود را از منطقه محور مقاومت دور کنند. تل‌آویو و ریاض هم نگران هستند که اهداف احتمالی واکنش انتقام‌جویانه ایران باشند. با نگاهی به بیانیه شورای‌عالی امنیت ملی هم می‌توان این گمانه را مطرح کرد که ترس اسرائیل بیهوده نیست و احتمالاً عملیات تلافی‌جویانه ایران به صورت مختص شامل نیروهای آمریکایی حاضر در پایگاه‌های منطقه‌ای یا منافع این کشور در منطقه خواهد بود که اسرائیل نقش مهمی در این سناریو ایفا می‌کند. به هرحال ایران حتی اگر خواهان جنگ فراگیر و گسترده نباشد (که نیست)، اما همان‌قدر که راه دفاع درمقابل متجاوز را بلد است، انتقام کشیدن از تروریست‌هایی که فرمانده سپاهش را در خاک کشور عراق به خاک و خون می‌کشند را هم بلد است و همان‌طور‌که اعلام کرده‌اند «به وقتش» واکنش نشان می‌دهد. واکنشی که اگر چندان تاثیرگذار نباشد، می‌تواند طرف مقابل را برای اجرای اقدامات مشابه بعدی حتی جری‌تر هم بکند.
 

وزیر امور خارجه با تروریستی خواندن اقدام نظامیان آمریکایی در به شهادت رساندن سردار سلیمانی، رژیم آمریکا را مسئول عواقب آن خواند و گفت: ایران خواهان تنش در منطقه نیست و حضور و دخالت نیروهای خارجی و فرامنطقه ای باعث بی‌ثباتی، ناامنی و افزایش تنش در منطقه حساس ماست.
«محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل ثانی» وزیر امور خارجه قطر که وارد تهران شده است با حضور در وزارت امور خارجه با «محمد جواد ظریف» همتای ایرانی خود دیدار و گفت و گو کرد.
در این دیدار در خصوص آخرین تحولات روابط دو جانبه و مهم‌ترین مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی به‌ویژه شرایط جدید در عراق و ترور سردار حاج قاسم سلیمانی گفت‌وگو و تبادل نظر شد.
وزیر امور خارجه قطر در این دیدار شرایط تنش‌زای جاری در منطقه پس از تحولات روز گذشته را حساس و نگران کننده توصیف کرد و اظهار داشت: باید راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای کاهش این تنش‌ها و بازگشت آرامش به منطقه پیدا کرد.
محمد جواد ظریف هم با تروریستی خواندن اقدام نظامیان آمریکایی در به شهادت رساندن سردار سلیمانی رژیم آمریکا را مسئول عواقب و پیامدهای آن خواند و افزود: جمهوری اسلامی ایران خواهان تنش در منطقه نیست و حضور و دخالت نیروهای خارجی و فرامنطقه‌ای باعث بی‌ثباتی، ناامنی و افزایش تنش در منطقه حساس ماست.
طرفین همچنین روابط دو جانبه در همه حوزه‌ها را خیلی خوب توصیف و بر گسترش و تعمیق آن تاکید کردند.
همچنین «وانگ یی» وزیر امور خارجه جمهوری خلق چین و محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در یک گفت‌وگوی تلفنی آخرین تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی به‌ویژه پس از ترور سردار شهید حاج قاسم سلیمانی را بررسی کردند.

در میان بهت و بغضی که هنوز ادامه دارد، مراسم تشییع پیکر پاک شهیدحاج قاسم سلیمانی و المهندس، صبح دیروز در عراق آغازشد. تابوت‌های مزین به تصاویر این دو فرمانده بزرگ محور مقاومت روی شانه‌های اشک، درد، داغ و دریغ هزاران عراقی تشییع شد. مسیر تشییع از فرودگاه «المثنی» به سوی «کاظمین» در بغداد اعلام شده بود. مراسم تشییع پیکرهای این شهدا در کاظمین بغداد از اغلب شبکه‌های تلویزیونی جهان به صورت مستقیم پوشش داده می‌شد. رسانه‌های عراقی نیز با انتشار تصاویر و اخبار از بخش‌های مختلف این مراسم،اعلام وفاداری مردم عراق به فرماندهان مقاومت و قدردانی آن‌ها از الحشدالشعبی و ایران را گزارش کردند. بعد از تشییع پیکر مطهر شهدا در کاظمین، پیکرها برای مراسم رسمی که در بغداد بود به پایتخت عراق منتقل شدند. درحالی‌که تشییع کنندگان شعارهای «الله‌اکبر، الله اکبر / آمریکا شیطان اکبر» و «هذاوعد.. هذا وعد ... امریکا ما تبقی بعد» سر می‌دادند، هواپیماهای آمریکایی بر فراز منطقه الخضرا و دو منطقه کراده و الدوره و دو پل الطابقین و الجادریه درست در محلی که مراسم تشییع سردار قاسم سلیمانی و شهیدان حشد شعبی برگزار می‌شد گشت‌زنی می‌کردند.
قرار اصلی شهدا اما «کربلا» بود؛ جایی که شبکه العراقیه نوشته بود: کربلای معلی از جمعه شهر حزن و اندوه شده است و از بامداد شنبه اقدامات مقدماتی در این شهر برای میزبانی پیکرهای شهدا آغاز شد و هزاران نفر از مردم کربلا در بین‌الحرمین حضور یافتند و بسیاری از مردم عراق از استان‌های نزدیک کربلای معلی وارد این شهر شدند و مراسم تشییع گسترده‌ای در این شهر برگزار می‌شود.سردار سلیمانی سال‌های زیادی برای بازشدن راه کربلا مبارزه کرد و حالا پیکر پاره‌پاره شده و دست از تن جداشده‌اش به بین‌الحرمین می‌آمد تا مهر عاشقی‌اش یک‌بار دیگر در طواف حرم حضرت سیدالشهدا و حضرت ابوالفضل العباس امضا شود. اما علاوه بر مردم، مسئولان عراقی هم آمده بودند عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر مستعفی عراق؛هادی‌العامری، دبیرکل سازمان بدر و جانشین المهندس؛ ابو آلاءالولائی،‌ دبیرکل گردان‌های سیدالشهدا؛ عمارحکیم، رئیس جریان حکمت و نیز همام حمودی... همه آمده بودند تا قدردان مردی باشند که عراق بخش بزرگی از امنیت امروز خود در امان یافتن از داعش را به رشادت‌های او مدیون است.
مردم شعار «مرگ بر آمریکا» سر می‌دادند و خواهان خروج نیروهای آمریکایی از خاک کشورشان بودند.
پیکر پاک سردار قرار است امروز در اهواز و مشهد تشییع شود، در شهری که رد خاطرات روزهای جان‌فشانی حاج قاسم روی خاک آن مانده است. زمان و برنامه‌های تشییع مدام در حال تغییر است و ممکن است شهرهای دیگری نیز اضافه شوند. برهمین اساس هم آستان قدس رضوی اعلام کرده که با توجه به قطعی نشدن برنامه‌ها، احتمال تغییر زمان برگزاری مراسم وجود دارد. پیکر مطهر سردار سلیمانی طبق آخرین برنامه‌های اعلام شده امروز پس از اهواز به مشهد و بارگاه ثامن‌الحجج برده می‌شود و در حرم مطهر رضوی مراسمی برای وداع با این شهید بزرگوار انجام می‌شود. صبح فردا هم مراسم تششیع در تهران برگزر می‌شود و سپس پیکر مطهر این سرباز امت و ولایت صبح سه‌شنبه در کرمان تشییع و در گلزار شهدای این شهر به خاک سپرده می‌شود.
 

پسر شاه مسعود هم تسلیت گفت
پسر احمدشاه مسعود،  قهرمان ملی افغانستان، در حساب شخصی خود در توئیتر شهادت سردار قاسم سلیمانی را تسلیت گفت و نوشت: «چو شیر مردان بمیرند، جامه‌ها باید درید، کی نشینیم تا دگر شیری چنین آید پدید.»

ترس اروپا
لندن، شهروندان انگلیسی را از سفر به عراق برحذر داشت. وزیر امور خارجه انگلیس از شهروندان کشورش خواست از سفر به عراق به استثنای منطقه کردستان خودداری کنند و در خصوص سفر به ایران شرایط را بسنجند.

واکنش دوباره «مایکل مور»
کارگردان و مستندساز معروف آمریکایی با انتشار پستی نوشت: ایرانی‌ها عاشق هالیوود هستند؛ آن‌ها ما را دوست دارند. همه آنچه در حال روی دادن است نباید اتفاق بیفتد؛ این دیوانگی است. معذرت می‌خواهیم. به جای شلیک کردن به مردم فیلم بسازید و به جای جنگ ساختن فیلم بسازید‍!
«مایکل مور» پس از انتشار خبر شهادت سردار رشید  اسلام، حاج قاسم سلیمانی در واکنش به این اقدام تروریستی آمریکایی‌ها در اینستاگرام خود آمریکایی‌ها را حامی جنگ خواند.

ماجرای هشتگ «ایران عزیز»
اسپوتنیک نوشت: پس از حادثه ترور سردار شهید قاسم سلیمانی در فرودگاه بغداد به دست نیروهای تروریست آمریکایی هشتگ «ایران عزیز» در توئیتر ترند شد. هشتگی که در پیام‌های توئیتری و در این واکنش‌ها داغ شد «ایران عزیز» بود.  جالب آنکه واکنش‌ها نسبت به این حادثه به قدری وسیع بود که تنها به کشورهای منطقه و یک یا دو قاره محدود نمی‌شد، بلکه از سراسر جهان از مکزیک گرفته تا آسیای‌شرقی به حادثه ترور یک فرمانده ارشد ایرانی عکس‌العمل نشان دادند.
 البته بخشی از این هشتگ مربوط به پست‌های طنز کاربران آمریکایی بود که مثلاً با جداکردن رنگ منطقه محل سکونت خود نوشته بودند که ایالت آن‌ها به ترامپ رأی نداده و از ایران می‌خواستند به آن‌ها کاری نداشته باشد!

روایتی تازه درباره شهادت سردار
روزنامه «لس‌آنجلس‌تایمز» در روایتی تازه از شهادت سردار قاسم سلیمانی نوشت: وقتی تیم امنیت ملی ترامپ روز دوشنبه به فلوریدا رفتند، اصلاً انتظار نداشتند عملیات ترور ژنرال سلیمانی مورد تأییدقرار بگیرد.
یک مجموعه اسلاید توضیحی به دونالد ترامپ ارائه شد و به دنبال آن چندین گام که آمریکا می‌تواند اتخاذ کند نیز مطرح شد؛ یکی از این گام‌ها هدف قرار دادن سلیمانی بود. کاملاً غیرمنتظره، ترامپ این گزینه را انتخاب کرد. این تصمیم به تحریک مشاوران جنگ‌طلب ترامپ اتخاذ شد.

پیام تسلیت همسایه
«عبداله عبداله» رئیس اجرایی دولت افغانستان، در واکنش به ترور سپهبدقاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، در بیانیه‌ای گفت: از وقوع حادثه صبح جمعه در بغداد که منجر به جان باختن سردار قاسم سلیمانی و همراهان وی گردید متأسف هستیم. این رخداد را به خانواده سردار سلیمانی، حکومت و مردم ایران تسلیت می‌گوییم.
رئیس اجرایی دولت افغانستان، با اشاره به حمایت‌های ایران از افغانستان در دهه‌های اخیر گفت: «جمهوری اسلامی ایران یکی از همسایگان و متحدان کشور ماست. در دوران جهاد و مقاومت در کنار مردم ما ایستاد و در مرحله بازسازی و در سالیان پس از آن نیز از ثبات، استقرار و بازسازی حمایت کرد و سال‌ها است که از میلیون‌ها مهاجر افغانستان میزبانی می‌کند.»

 

علی مطهری در یادداشتی نوشت: ترامپ با ترور سردار سلیمانی، ابومهدی‌المهندس و یارانشان دچار خطای بزرگی شد که از عواقب سخت این جنایت بزرگ جان سالم به در نخواهد برد. این اقدام ناشی از اختلال روانی ترامپ و گروه حاکم بر کاخ سفید بود؛ چراکه دو روز بعد از آنکه ترامپ اعلام کرد ما دنبال جنگ نیستیم، یک فرمانده بزرگ نظامی و یارانش را به شهادت رساند. قطعاً ترامپ به سرنوشت صدام دچار خواهد شد. انتقام ما به موقع و حساب شده خواهد بود. قرآن می‌فرماید: سست نشوید و غمگین نباشید در حالی که مؤمن هستید.

به نوشته روزنامه مصری «الیوم‌السابع»،  وزیر مشاور عربستان در امور خارجه با اشاره به بیانیه کشورش درباره تحولات اخیر عراق، تأکید کرد که این بیانیه بر دیدگاه ریاض نسبت به اهمیت آتش‌بس برای دور کردن کشورهای منطقه از خطرات هرگونه افزایش تنش تأکید دارد. پیش از این و در پی شهادت سردار سپاه قاسم سلیمانی و ابومهدی‌المهندس،یک منبع مسئول سعودی اعلام کرده بود که عربستان اتفاقات اخیر عراق را دنبال می‌کند؛ اتفاقاتی که در نتیجه تشدید تنش‌ها و فعالیت‌های «تروریستی» که بارها این کشور نسبت به پیامدهای آن هشدار داده بود، رخ داد.

«محمدبن عبدالرحمن بن‌جاسم آل‌ثانی» وزیر خارجه قطر که به تهران سفر کرده بود، ظهر دیروز با حضور در محل وزارت امور خارجه ایران با محمدجواد ظریف همتای ایرانی خود دیدار کرد  و به گفت‌وگو نشست. شبکه «الجزیره» از سفر وزیر خارجه قطر به تهران خبر داده بود. در پی ترور سردار «حاج قاسم سلیمانی» و حاج «ابومهدی‌المهندس» نایب رئیس سازمان الحشدالشعبی در بغداد، وزارت خارجه قطر در بیانیه‌ای از همه طرف‌ها خواست  از خود خویشتن‌داری نشان دهند و از وارد کردن عراق و منطقه به حلقه خشونت‌های بی‌پایان خودداری کنند.
 

ادامه از صفحه یک ...
 در عراق بدون هماهنگی با دولت عراق بیانگر لزوم بازگشت حاکمیت ملی در عراق است؛ اما به‌شهادت‌رساندن مجاهدان ایرانی و عراقی در فرودگاه بغداد نشان داد که وجود سردار قاسم سلیمانی و نیروی قدس برای آمریکا و اسرائیل کابوسی دائمی بوده است که جز با حذف او نمی‌توانستند خیال راحتی داشته باشند. به نظر می‌رسد این اقدام تروریستی اوضاع منطقه را پیچیده‌تر خواهد کرد و بر تنش‌ها خواهد افزود.
دلایل رد توجیه‌های آمریکایی‌ها
درحال‌حاضر مقامات آمریکایی سعی دارند با رایزنی با دیگر کشورها و اعلام مواضع خود در شبکه‌های اجتماعی زمینه‌های توجیه‌های حقوقی و قانونی عملیات تروریستی فوق را فراهم کرده و اظهار دارند این عملیات در قالب یک اقدام پیش‌دستانه بوده و برای جلوگیری از خطرات احتمالی آینده باشد؛ اما صاحب نظران حقوق بین‌الملل معتقدند که دلایل محکمی وجود دارد که این اقدام دولت آمریکا فاقد هرگونه عنصر قانونی و حقوقی بوده و با بسیاری از اصول حقوقی حاکم بر روابط بین‌المللی منافات داشته است زیرا:
اولاً ایران و آمریکا درحالت جنگ با هم قرار ندارند تا میان آن‌ها قوانین جنگی که در برخی شرایط هدف‌گیری نظامیان طرف مقابل را موجه می‌داند حاکم باشد. از جانب ایران حمله مسلحانه‌ای که توجیه‌گیر توسل به اصل ۵۱ منشور سازمان ملل بوده باشد، صورت نگرفته است.
ثانیاً حمله قریب‌الوقوع و درحین انجامی از جانب سردار سلیمانی صورت نمی‌گرفت تا ادعا کنند ضرورت ایجاب می‌کرد برای حفظ جان خود به سرعت برای دفع خطر وارد عمل شوند (آن‌طور‌که عُرف بین‌المللی می‌طلبد). ضمن این‌که مشاور امنیت ملی پیشین آمریکا (جان بولتون) در صفحه توئیترش به صراحت اقرار کرده که حذف شهید سلیمانی مدت‌ها در حال تدارک بود که این خود توجیه حمله قریب‌الوقوع را نقش بر آب می‌کند.
ثالثاً  اتهامات وارده به سردار سلیمانی و ذکر سوابق او نیز نمی‌تواند توجیه قتل ایشان باشد؛ زیرا  حقوق بین‌الملل، به ویژه حقوق بشر بین‌الملل اقدامات انتقام‌جویانه این‌چنینی را مجاز نمی‌داند.
رابعاً در چارچوب حقوق بین‌الملل، فهرست‌سازی آمریکا نیز ارزشی ندارد تا بتوانند با استناد به آن نیروی مسلح رسمی یک کشور را سازمان تروریستی و به تبع آن اعضای آن را هدف مشروع بخوانند. در ضمن، اگر این اقدام را حتی خارج از چارچوب حقوق بین‌الملل بررسی کنیم، اقدامی است که هم توافق دولت عراق با دولت آمریکا بر سر استقرار نیرو‌های آمریکایی در این کشور را نقض می‌کند و هم طبق قوانین داخلی خود آمریکا نیز اقدامی غیرقانونی است که بدون مجوز کنگره صورت گرفته است.
سناریوهای پیش روی ایران
به نظر می‌رسد که ایران برای واکنش به شهادت سردار سلیمانی، چهار گزینه پیش روی خود دارد که هر گزینه، خود می‌تواند ابعادی گسترده داشته باشد.
اولین واکنش بسنده کردن به رویکردهای سیاسی و دیپلماتیک است. ایران که در موقعیت یک قربانی در منطقه قرار گرفته، می‌تواند در واکنشی سیاسی، پارلمان عراق را به این نتیجه برساند که در اعتراض به عملیات فرودگاه بغداد رأی به اخراج آمریکایی‌ها از عراق بدهد. این یک دستاورد سیاسی بزرگ برای ایران و شکستی برای آمریکاست اما به نظر نمی‌رسد بتواند احساسات ناشی از شهادت سردار را راضی کند.
دومین واکنش می‌تواند از جنس واکنش هسته‌ای باشد. با توجه به این‌که ایران به زودی گام پنجم خود در کاهش تعهدات هسته‌ای را برخواهد داشت، می‌تواند در این گام به طور کامل از برجام خارج شود تا کار آمریکا و متحدانش در واداشتن تهران به تسلیم و مذاکره سخت‌تر شود. در حال حاضر تنها امید ترامپ به مذاکره با ایران در چارچوب برجام است و اگر ایران از برجام خارج شود، این روزنه امید هم برای کاخ سفید بسته خواهد شد. البته با توجه به واکنش غیرقابل پیش‌بینی اروپا نسبت به این رفتار، روشن نیست که تا چه اندازه منطقی است که این سیاسی در پیش گرفته شود.
واکنش سوم که فراتر از اقدام سیاسی است استفاده از نیروهای وفادار به جبهه مقاومت برای ضربه زدن به آمریکاست. در این روش، عملاً ایران با آمریکا درگیر نمی‌شود اما در واقع مبادرت به جنگ نیابتی خواهد کرد که می‌تواند برای آمریکا پرهزینه باشد. ارتش آمریکا یک ارتش کلاسیک است و ممکن است در یک جنگ متعارف پیروز شود، اما هیچ تخصصی در جنگ نامتعارف نداشته و بر همین اساس از نیروهای مقاومت منطقه حتماً ضربه خواهد خورد. با این حال چون آمریکا رسماً سردار سلیمانی را به شهادت رسانده ومسئولیت این اقدام را نیز برعهده گرفته است، به نظر می‌رسد واکنش تهران هم باید مستقیم باشد.
واکنش چهارم پیش روی کشورمان، اقدام مستقیم نظامی علیه منافع آمریکاست. این می‌تواند به معنی حمله موشکی کشورمان به یک یا چند پایگاه در دسترس باشد که به مرگ ده‌ها نظامی آمریکایی منتهی شود. چنین اقدامی، بسته به واکنش آمریکا، در عمل منطقه را وارد جنگی غیرقابل پیش بینی خواهد کرد. فعلاً روشن نیست ایران چطور از آمریکا انتقام سخت خواهد گرفت اما روشن است که ایران سعی می‌کند واکنشی را برگزیند که بیشترین ضربه را به ترامپ در آستانه انتخابات بزند. از یاد نبریم که ایران پیش از این در موضوع گروگان‌گیری نیز آن‌قدر در برابر فشارها مقاومت کرد که در نهایت با شکست رئیس‌جمهور آمریکا که مدافع محمدرضا پهلوی بود، موفق شد سرنوشت ایالات متحده را تغییر دهد. این شاید همان راهی باشد که بار دیگر ایران در آن قدم نهاده است.