
سنتی دیرینه و دیرپا در فرهنگ مذهبی ایرانیان؛
تعداد بازدید : 1
نذری در شبهای محرم
نویسنده : یلدا توکلی / گروه تحریریه
ماه محرم از راه رسیده و هر شب در هر محله صدای روزه خوانی و سینه زنی از هیات های مذهبی به گوش میرسد، محرم که میرسد، دل آدم انگار آهستهتر میزند، کوچهها بوی اسپند و اشک میگیرند، پرچمها بالا میروند، و صداها آرامتر میشوند. گویی همهچیز سیاهپوش میشود برای داغی که قرنها است همچنان تازه است.
خورش قیمه پرطرفدارترین غذای نذری بین مردم
در کنار عزاداری برای سرور و سالار شهیدان یکی از رسوم ماه محرم پختن نذری برای عزاداران است که جایگاه خاص خودش را دارد چرا که فرهنگ پخت و توزیع غذا در ایام محرم و صفر قرنها است که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. در طول تاریخ ایران و به ویژه از دوره قاجار به بعد، نذری دادن در ماه محرم و بهویژه دهه نخست آن با مشارکت، شور و هیجان عامه مردم روبرو بود. در گذشتههای دور اما بیشتر غذاهای نذری آبگوشت و کباب کوبیده و گاهی عدسپلو بود اما از جایی به بعد خورش قیمه پرطرفدارترین غذای نذری بین مردم شد. البته نمیتوان تاریخ دقیقی از اضافه شدن این غذا به عنوان غذاهای نذری اعلام کرد اما دو روایت از آن وجود دارد که یکی این غذا را متعلق به دوره صفویه و دیگری اضافه شدن این غذا در چرخه نذری را در دوره قاجاریه اعلام میکنند. علاوه بر علاقه ایرانیان دوره قاجار تا دوره حاضر به قیمه روایتهای دیگری هم درباره جایگاه این خورش محبوب در میان غذاهای نذری وجود دارد از جمله اینکه چرخشی بودن محرم که گاه به تابستان میافتاد و گاه به زمستان در گذر زمان محبوبیت قیمه را برای نذری افزایش داد چراکه قیمه به دلیل امکان نگهداری لپه خشک، برخلاف قورمهسبزی و خورش بامیه، خورش کدو، خورش تمام فصول است.
محبوبیت خاص نذری در شهرها
البته در شهرهای مختلف ایران علاوه بر قیمه، نذریهای دیگری نیز پخته میشود که محبوبیت خاص خود را دارند مثل حلیم زابلی، معروف به غلور زابلی که از غذاهای نذری محرم استان خراسان جنوبی، بیرجند و زابل است. این غذا با ادویههای تند بلوچها بسیار پرطرفدار است. قیمه سیب و آلبالوی شاهرود هم مختص شهرستان شاهرود در سمنان است و وقتی روزهای عزاداری امام حسین (ع) همزمان با اواخر بهار و اوایل تابستان باشد، بهعنوان نذری مجلسی به عاشقان حسین (ع) داده میشود. آش عاشوری کرمان هم نوعی آش بلغور است. خانوادهها در نخستین سالی که عزیزی را از دست دادهاند این نذری را برای روز اول محرم آماده و قبل از طلوع آفتاب خیرات میکنند. این غذا در مرحله ثبت در فهرست میراث ناملموس کشور است. غذای نذری اوز باسترمای روستای کلج طارم سفلای استان قزوین نیز از غذاهای سنتی و قدیمی این خطه از کشور است که قرار است در فهرست آثار ملی ثبت شود. در شهر هویزه نیز، عمده نذریهای مردم قربانی گوسفند و گوساله است. اما برای روز هفتم محرم، لقمه نان و پنیر و سبزی یا حلوا میان عزاداران توزیع میکنند که به آن «لگمهالعباس» میگویند.
سنت شلهپزان که همهساله همزمان با ایام محرم و صفر در شهر مشهد انجام میشود، بهعنوان یک غذای سنتی و میراث فرهنگی و معنوی خراسان و ایران ثبت ملی شده است. آش گندم یزدی هم در ایام محرم در یزد طرفدار زیادی دارد. افراد با نذر بخشی از مواد اولیه این آش در ثواب آن سهیم میشوند. این غذا به آش امام حسین (ع) نیز معروف است.
همراه داشتن مزه غذای امام حسین برای یک سال
آبگوشت خوانسار اصلیترین غذایی است که در خوانسار در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی پخته میشود آبگوشتی که جز گوشت و سیبزمینی و پیاز چیزی ندارد و یکی از خوشمزهترین نذریهاست که افراد با فریز کردن آب آبگوشت میخواهند طی سال غذایشان مزه غذای امام حسین (ع) بگیرد. هلیسه نیز حلیمی است که در کرمانشاه پخته میشود و مردم برای هم زدن آن صف میبندند.آش بیبی سهشنبه در اراک و نراق پخته میشود این آش، یک نوع آش نذری است که بیشتر در مناطق مرکزی ایران، بهویژه در اراک و نراق، در ایام محرم و بهویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا پخته میشود. حلوایی به نام «ترحلوا» هم پرطرفدار است.
هر سال در روز تاسوعا در کاشان و آران و بیدگل نیز نان عباسعلی پخته میشود. این نان را مردم به نانواییها سفارش میدهند تا در پایان روز تاسوعا توزیع شود.
قیمه چرخکرده لاهیجان هم محبوبیت خاصی دارد، ویژگی مهم این قیمه که برای روزهای دهه اول محرم بهخصوص ناهار روز عاشورا پخته میشود، استفاده از گوشت چرخکرده است. به همین دلیل به آن قیمه چرخکرده میگویند. قیمه بوشهری نیز از معروفترین غذاهای بوشهر است کاملاً جاافتاده که با شکرپلو سرو میشود. البته شکر را کنار سفره میگذارند که اگر کسی خواست، به آن اضافه کند. این غذا در شیراز نیز بهعنوان نذری پخته میشود.