پس از چندروز پرشر و شور و حاشیه درباره احتمال آشتی ایران و عربستان، روز گذشته یک شایعه جذاب، ماجرای آشتی را دوباره برسر زبانها انداخت. این بار شاید قرار است مسیر آشتی از «مستطیل سبز» عبور کند!
***
در روزهای اخیر برخی مقامات عربستانی مدعی شدند که نتایج تحقیقاتشان درباره حملات آرامکو، دست داشتن ایران در این حملات را ثابت میکند. پیش از این سعودیها اعلام کرده بودند اگر ثابت شود که ایران در حملات دست داشته، پاسخ مناسبی به این اقدام خواهند داد و البته جمهوری اسلامی نیز تاکید و تکرار کرده که ربطی به این ماجرا ندارد. در کشاکش ماجرای آرامکو، همزمان موضوع تمایل سعودیها برای آشتی با ایران مطرح شد و در همین زمینه حتی «عمرانخان» نخست وزیر پاکستان با پیغام آشتی ریاض به تهران سفر کرد تا به قول خودش منطقه را از یک جنگ دیگر نجات داده و مانع درگیری ایران و عربستان شود. پس از ایران هم به عربستان سفر کرد؛ درست یک روز پس از آن که «پوتین» به ریاض رفت و برای پادشاه سعودی «شاهین شکاری» هدیه برد! ظریف وزیر خارجه کشورمان اخیراً در مصاحبهای، تاکید کرد حتی فراتر ازگفتوگو، حاضر است به عربستان سفر کند تا مشکلات فی مابین حل شود البته به شرطی که شرایط فراهم باشد. رئیس جمهور و وزارت خارجه به کرات اعلام کردهاند مشکلی با کشور عربستان نداریم و ایران حاضر به گفتوگوست. عمرانخان نخستوزیر پاکستان هم در همین راستا؛ پیشنهاد برگزاری اجلاسی بین ایران و عربستان در اسلامآباد را مطرح کرده است.
در یک نگاه کلی به نظر می رسدکه ابتکارخان به نتایج مثبتی دست پیدا کرده است. اول، عربستان و ایران برای مذاکره مستقیم ابراز تمایل کردهاند. اشتیاق عربستان برای کاهش تنش در خلیجفارس نشانه مثبتی محسوب میشود، اگرچه حل و فصل اختلافات بین دو کشور دشوار خواهد بود. دوم، حداقل در شرایط کنونی به نظر میرسد که احتمال بروز یک جنگ فاجعهآمیز در خلیجفارس کاهش یافته است. بنا براین، تلاشهای پاکستان برای تشدید تنش در منطقه موفقیتآمیز بودهاند. اما خب این حجم از اختلاف و کدورت شاید به همین راحتیها هم قابل حل و فصل نباشد هرچند دورنما روشنتر از قبل است. این روابط پرتنش در طول چند سال اخیر اوج تیرگی را تجربه کرده و به جنگی تمام عیار میان دو کشور نزدیک شده است. برداشتن یک گام تنشزای دیگر از سوی هر یک از طرفین میتوانست (و میتواند) منطقه را برای سالیان طولانی درگیر جنگ بزرگ، خسارت بار و فراگیر دیگری میان ایران و اعراب کند. هیچ یک از طرفین این را نمیخواهند، اما خاورمیانه همیشه انبار باروت بوده و آتش زیر خاکستر! روز گذشته «ترکی الفیصل» رئیس پیشین سازمان اطلاعاتی عربستان که هم کاسه «رجوی» ها بود و حتی سال گذشته شنیده شد با «مریم رجوی» ازدواج کرده، ابراز تمایل کرد که به ایران سفر کند! این مقام سعودی مدعی شده که ایرانیها رسماً به دولت سعودی گفتهاند که «اماکن مقدسه عربستان را میخواهند!». الفیصل در پاسخ به این سؤال که امروز اجماع نظری در رابطه با مسئله ایران وجود ندارد، مثال جالبی هم زده گفت: «برادر فقیدم شاهزاده سعود الفیصل که به مدت ۴۰ سال وزیر خارجه عربستان بود از مثال خوبی برای توصیف تاکتیک مذاکره ایرانیها استفاده میکرد، وی میگوید که یک باستانشناس آلمانی ظرف زیبایی در مغازهای در یکی از بازارهای ایران میبیند که یک سگ از آن آب میخورد، باستانشناس آلمانی میخواهد ظرف را بخرد، اما صاحب مغازه قبول نمیکند و میگوید که آن را نمیفروشد، این ظرف آب سگ من است. باستانشناس کمی فکر میکند و مبلغ زیادی برای خریدن خود سگ از مغازهدار پیشنهاد میکند، مغازهدار قبول میکند و باستانشناس فکر میکند که تقریباً به هدف خود رسیده است و میگوید که الان تو دیگر سگ نداری آیا ظرف را میفروشی؟ اما صاحب مغازه میگوید: خیر، بدون ظرف، تو پول زیادی برای خریدن سگ به من ندادی، ظرف را به تو نمیدهم؛ بنابراین ایرانیها چیزی که در باطن دارند را علنی نمیکنند و هدف نهایی آنها هدف قرار دادن عربستان و دیگر کشورهای خلیج (فارس) است. آنها به طور علنی گفتند که خواهان اماکن مقدس در مکه و مدینه هستند، من نمیدانم که چرا بعضیها این مسئله را جدی نمیگیرند.»
فارغ از ادعای الفیصل؛ از چشماندازی شیعی مقدسات شیعه در عربستان و مزار معصومین (و به ویژه بقیع) به شیعیان تعلق دارد و آنان حق دارند براساس ارزشها و عقاید خود به این مقدسات دسترسی داشته باشند. از نگاه عربستان بقیع، چونان سایر مناطق عربستان، بخشی از خاک عربستان و تابع قوانین آن است. تفاوتهای ایدئولوژی حاکم بر دو کشور، اختلافات عمیق سیاسی و عقیدتی، دخالتهای داخلی و خارجی و نگاههای متعصبانه و قومگرایانه را که کنار هم بگذاریم به این نتیجه میرسیم که آشتی سخت است، اما شدنی است.
روز گذشته در برخی شبکههای مجازی خبر مکاتبات فدراسیون فوتبال کشورمان با همتایان عربستانی برای انجام دیدار دوستانه منتشر شد. خبرگزاری رسمی دولت «ایرنا» این شنیدهها را تأیید و حتی زمان انجام احتمالی این دیدار هم اعلام کرد: 28 آبان. خبری که البته یک منبع آگاه در فدراسیون فوتبال در گفتوگو با میزان آن را تکذیب کرد، اما به هرحال تا نباشد چیزکی، مردم نگویند چیزها. شاید مسیر آشتی از «مستطیل سبز»میگذرد!