حال و روز تالابهای ایران در گفت و گو با کارشناس ارشد منابع آب پیگیری شد:
تعداد بازدید : 2
تغییر کاربری ترسناک تالابها
نویسنده : فاطمه براتی / گروه جامعه
تالابها اکوسیستمهای ویژه و خاصی دارند که مابین محیطهای آبی و خشکی قرار دارند؛ تالابها از نظر خصوصیات و ویژگیها و رژیم آبی که ازآن تغذیه میکنند به دو دسته تالابهای دائمی و فصلی تقسیم میشوند.
به گزارش خبرنگار نسل فردا، تالابها از پوشش گیاهی و حیات جانوری ویژهای برخوردارند و فواید بیشماری برای محیط زیست دارند. این اکوسیستمهای پویا در عین حال از حساسیت معناداری برخوردارند، زیرا حیات جانوری و پوشش گیاهی آنها به طور مستقیم به حیات خود تالاب وابسته بوده و اگر حیات تالاب با مختل شود، حیات تمامی گونههای گیاهی و جانوری آن نیز در معرض نابودی قرار خواهد گرفت؛ در صورت از بین رفتن تالابها بسیاری از گونههای جانوری و گیاهی نیز منقرض میشوند، بنابراین تالابها را به عنوان یکی از نقش آفرینان اصلی در خصوص حفاظت از تنوع زیستی مطرح کردهاند، علاوه بر این تالابها نقش مهمی در اقتصاد و معیشت جوامع انسانی که در مجاورت آنها قرار دارند ایفا کرده است و همانند سدی طبیعی و مستحکم مانعی دربرابر بلایای طبیعی مانند: سیل، و طوفانهای دریایی است. کارکرد تالابها از نظر اقلیمی مورد توجه است، به نحوی که ظرفیت تعادل بخشی قابل توجهی را از خود نشان میدهند که این مسئله بسیار حائز اهمیت است.
-
تالابها کارکرد اکولوژیک ندارند
علی حاجی مرادی کارشناس ارشد منابع آب درخصوص شرایط فعلی تالابها میگوید: طبق پیوست قانون حفاظت احیای تالابهای کشور ۱۵۲ تالاب در کشور داریم که 105 از آنها حائز اهمیت بین المللی و از این بین ۲۵ تالاب در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. طبق مطالعاتی که ستاد ملی گرد و غبار انجام داده است ۴۵ تالاب داریم که در حال حاضر بخشی یا تمام سطح آنها تبدیل به کانون تولید گرد و غبار شده است به این معنا که نه تنها کارکرد اکولوژیک خود را از دست دادهاند بلکه به کانون تولید گرد و غبار نیز تبدیل شده است.
وی ادامه میدهد: تالابهای بزرگ و حائز اهمیت کشور که جز رامسرسایتهای ایران به شمار میروند و در حال حاضر پهنه به وسعت 680 هزارهکتار از مجموع تالابهای مهم (هامون صابری و هیرمند، هامون پوزک، شادگان، گاوخونی، بختگان-طشک، دریاچه ارومیه، مجموعه آلاگل گلستان، ارژن فارس، مجموعه یادگارلوآذربایجان غربی و تالاب گاوخونی) متاسفانه گرد وغبار تولید میکنند.
این کارشناس ارشد منابع آب اضافه میکند: علاوه برموارد اسامی ذکر شده تالابهای دیگری هم در حال حاضر در کشور از مرحله بحرانی عبور کردند، که شامل: تالاب جازموریان که بزرگترین عرصه تالابی با وسعت 97200 هکتار تولید گردوغبار کشور را به خود اختصاص داده، تالاب هورالعظیم، میقان در استان مرکزی، صالحیه استان قزوین و مهارلو و پریشان در استان فارس دارای شرایط تولید گرد و غبار را دارند و رامسرسایتهای بحرانی که به دلیل شدت بحران 5 مورد از آنها نیز توسط این کنوانسیون شامل: شادگان، بختگان-طشک، هامونها، انزلی، مجموعه یادگارلو آذربایجان غربی در لیست سیاه تحت عنوان لیست مونترو قرار گرفتند
-
دهه هشتاد آغاز بحران برای تالابها
وی در ادامه تصریح میکند: تقریباً اکثر تالابهای کشور از سالهای ابتدایی دهه هشتاد وارد مراحل بحرانی شدهاند، و ملاحظه میشود افت تراز دریاچه ارومیه از سال 1374، تالاب گاوخونی از سال 1379، تالاب بختگان نیز به همین ترتیب وارد وضعیت بحرانی شدند. به معنای این است که تأثیرات توسعه نامتوازن مصرف در حوضههای آبریز در کشور از همان سالها خود را نشان داده است.
حاجی مرادی ادامه میدهد: زمانی که قرار است مجموع مصارف آب در حال شکل گیری در یک حوضه آبریز از مجموع منابع آب در دسترس آن حوضه بالاتر برود، اولین جایی که اثرات خود را نشان میدهد اتفاقاً در تالابی است که در منتهی الیه آن حوضه واقع شده است.
وی خاطر نشان میکند: بنابراین به طور خاص زمانیکه خشکی متمادی رودخانه زاینده رود در محدوده شهر اصفهان در فاصله صد کیلومتربالاتر از تالاب گاوخونی، سبب میشود شهروندان اصفهانی با بحران آب در این حوضه مواجه شوند، تالاب گاوخونی در سالهای گذشته در حال نشان دادن و دادرسی این موضوع بوده است متاسفانه با بی تفاوتی و عدم توجه روبه رو شد و اکنون حجم مصارف بیشتر شده است که بحران آب در سایر بخشهای دیگر مصرف و آب شرب مردم را که باید در آخرین مرحله بحران آب یک منطقه باشد را هم در بر گرفته است.
-
تالاب آینه مدیریت منابع درحوضه آبریز
این کارشناس منابع آب میافزاید: در ابتدای دهه هشتاد دیگر منابع آب حوضه برای مصارف کافی نبود وتالاب آینه مدیریت منابع حوضه آبریزاست، بنابراین باید تأمل میشد و علتهای آن مورد بررسی قرار میگرفت، باید سقف مجاز برداشت از حوضه آبریز زاینده رود تعیین و بر اساس آن اجازه مصرف در تمامی بخشها داده شود. با اعمال این محدودیت در حداکثر میزان مجاز مصارف، نتیجه آن این خواهد بود که در سالهای خشکسالی مصرف کنندگان در بخشهای شرب، کشاورزی و صنعت دچار چالش نشده و در شرایط ترسالی و بارش نرمال جریان آب در بستر رودخانه زاینده رود تا رسیدن حقابه تالاب گاوخونی نیز محقق خواهد شد.
حاجی مرادی اظهار میکند: تالابها به خاطر موقعیت جغرافیایی کارکردهای متفاوتی دارند تالاب هورالعظیم کارکرد اقتصادی برای معیشت مردم دارد اما تالابهای واقع در فلات مرکزی ایران مانند: گاوخونی و جازموریان سلامت مردم را تحتالشعاع قرار میدهند و مهمترین کارکردی که تا به امروز میتوانستند داشته باشند و در مسیر احیا که در آینده انتظار داریم تضمین سلامت مردمی است که در حاشیه این تالابها زندگی میکنند و متأثر از اثرات آن هستند. با وجود آب در بستر و محیط آنها سبب میشود به کانون تولید گرد و غبار تبدیل نشوند و بستر مناسب برای حیات انسان در اطراف تالابها فراهم شود
-
30 درصد از اهداف تالابها محقق شده
وی خاطر نشان میکند: برنامه توسعه شش ساله راهنمای خوبی برای برنامه هفتم توسعه است هدف گذاری در برنامه ششم برای حفاظت تالابها به معنای افزایش ۲۰ درصدی سطح تالابها در نظر گرفته شده بود از سال اول مشخص بود امکان ناپذیر است بنابراین پیشنهاد میشود در برنامه هفتم توسعه هدفگذاری قابل دسترس باشد و مبتنی بر واقعیات حال حاضر منابع آب، شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور باشد، در برنامه ششم توسعه ۳۰ درصد از اهداف در زمینه تالابها محقق شده است.
این کارشناس ارشد منابع آب اظهارمی کند: مسئله خشک شدن تالابها در تمامی مناطق واقع در کمربند خشک و نیمه خشک جهان مسبوق به سابقه است. حتی ملاحظه میکنید در کشور آمریکا هم با وجود شرایط اقتصادی مناسبی که دارد در زمینه وضعیت دریاچههای شور داخل سرزمینی خود با مشکل مواجه است. دریاچههای همچون گریت سالت لیک و سالتون سی از آن جمله هستند که چندین سال است برنامههایی در جهت احیا و حتی تعدیل شرایط کاهش تولید گردوغبار از آنها در دست اجرا است، بنابراین نمیتوان به صورت خاص مسئله خشک شدن تالابها را تنها مختص به کشور ایران بدانیم.
حاجی مرادی ادامه میدهد: یکی از وجوه تمایز ویژه که ایران را ملزم به حفظ تالابها میکند، پیوند عاطفی عمیق مردم با طبیعت در ایران و از جمله تالابهاست. در واقع موضوع مطالبه جریان آب در رودخانه زاینده رود و یا دریاچه ارومیه بیش از آن که بر اساس کارکردهای زیست محیطی آنها باشد ناشی از خواست اجتماعی مردم است.
وی میگوید: قرار گرفتن تالابهای ایران در شرایط بحرانی عمدتاً از ابتدای دهه هشتاد به وقوع پیوسته است، زمانیکه کشور با یک روند نزولی بارش و افزایش دما از یک سو و از سوی دیگر نیازهای توسعه اقتصادی از طریق بارگذاریهای جدید بر منابع آب مواجه بوده است، موضوعی که میتواند به عنوان تعدیل بخشی از اثرات بر وضعیت تالابها راهگشا باشد، توقف توسعه ناپایدار و توجه به ظرفیت اجتماعی اعمال محدودیت بر مصارف فعلی جهت جبران بخشی از عدول مصارف از حد تعادل حوضههای آبریز تالابی میتواند راه حل مسئله باشد.