رانت چیست و انواع آن کدام است
نویسنده : محمدرضا منجذب / دانشیار گروه آموزشی اقتصاد دانشگاه خوارزمی
رانتخواری پدیدهای است که آسیبهای فراوان اجتماعی و اقتصادی فراوانی برای کشورها به وجود میآورد. بنا به نظر اقتصاددانان، درآمدهایی که خارج از فعالیتهای مولد اقتصادی و با بهرهگیری از قدرت و نفوذ سیاسی یا اقتصادی صورت میپذیرد همیشه بهعنوان آفتی برای نظام اقتصادی و توسعه اقتصادی هر کشوری حسابشده است. مصداق بارز این کلام همان «رانت و رانتخواری» است. اما رانت و انواع آن چیست:
1- رانت، یک فعالیت غیر بهرهور و غیرمولد است که برای به دست آوردن منافع شخصی از فعالیتها و منابع عمومی صورت میگیرد. این فعالیت شامل گسترهای از فعالیتها از نوع قانونی مانند لابی کردن و تبلیغات گرفته تا فعالیتهای غیرقانونی مثل رشوهگیری و فساد اداری است.
2- اتلاف و هرز رفتن منابع در جامعه، تنها تخصیص نادرست منابع نیست بلکه هزینههای ناشی از اخذ امتیازهای انحصاری و ویژه را نیز شامل میشود. هزینهای که سهم بالایی از درآمد ملی کشورهای درحالتوسعه را به خود اختصاص داده است.
3- همه جوامع در معرض رفتارهای فاسد و غیرقانونی قرار دارند ولی رانت جویی فراگیر جایی اتفاق میافتد که دولتها ضعیف، فاسد، در حال زوال، رشوهخوار، فاقد حاکمیت قانون هستند که معمولاً در اغلب کشورهای با درآمد کم و متوسط وجود دارد.
4- قاعدتاً از فرایند توسعه اقتصادی که شفافیتها افزایش مییابد و حاکمیت قانون مستقر میگردد، رانتها کاهش مییابد. رانتها تنها شامل سودهای انحصاری نیستند بلکه یارانهها، مقرریهای سازمانیافته با مافیای های خصوصی، سودهای بالایی که رقبا به نوآوران قبل از تقلید از نوآوری آنها میپردازند و غیره هست.
5- رانت اطلاعاتی هنگامی اتفاق میافتد که رانتخوار از اخبار و تصمیمات و یا قوانین آتی خبر دارد و بر مبنای آن تصمیمات اقتصادی زودتری را انجام میدهد و بهواسطه آن در آینده سودهای غیرمتعارفی را به دست میآورد.
6- رانت امضای طلایی هنگامی اتفاق میافتد که صاحبمنصبی و یا ارگانی، حق واگذاری امتیازی به دیگران را در جهت استفاده از منابع طبیعی، راهاندازی فعالیتی خاص و ... فراتر از قانون و مصوبات را دارا است.
7- نوع دیگر رانتخواری گروهی و جناحی (رانت سیاسی) است. بدین ترتیب که برخی از متصدیان امر باانگیزه کمک به جناح و حزب موردنظر خود، از امکانات، فرصتها و امتیازهایی که در اختیاردارند بهصورت غیرقانونی استفاده میکنند.
8- درمجموع در علم اقتصاد، رانت درآمدی است که بیتلاش به دست میآید. رانتخوارها با استفاده از نفوذ سیاسی و اقتصادیشان یا از طریق آشنایانی که صاحب این نفوذ هستند بهصورت غیرقانونی به منابع مالی دست پیدا میکنند و به کسب ثروت میپردازند.