محرکهای اصلی بحران اقتصادی ترکیه چیست؟
تعداد بازدید : 1
لیر مصادف بحران!
نویسنده : سامان سفالگر / گروه بین الملل
به گزارش خبرنگار بین الملل نسل فردا؛ نامِ کشور ترکیه در ماههای اخیر و همچنین در شرایط کنونی، در بسیاری از اخبارِ رسانهها و خبرگزاریهای بین المللی، با: «بحران اقتصادیِ» قابل توجه این کشور، بحران ارزی آن، و به طور خاص اوج گیری انتقادات از «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور این کشور و عملکرد اقتصادی وی در ترکیه، همراه بوده است. بسیاری از ناظران و تحلیلگران اقتصادی چه در داخل ترکیه و چه در عرصه بین المللی، اردوغان را متهم میکنند که با رویههای خاصِ خود در زمینه حکمروائیِ اقتصادی ترکیه، عملاً این کشور را به لبه پرتگاه رسانده است.
در این راستا، اخیراً شاهد بودیم که ارزش لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا به نحو بی سابقهای سقوط کرد و هر 18 لیر ترکیه معادل با یک دلار آمریکا شد (اگرچه که دولت ترکیه با در پیش گرفتن برخی سیاستهای مقطعیِ اقتصادی، تا حدی ارزش لیر را بهبود بخشید) و یا ترکیه بر اساس آخرین آمارهای اقتصادی در ماه دسامبر سال 2021(آخرین ماه سالِ میلادی)، تورم عجیب 36 درصدی را تجربه کرد که در نوع خود در 19 سال اخیر که اردوغان در قدرت بوده، رقمِ بی سابقهای به شمار میآید.
با این همه، آنچه بیش از همه افکار عمومی را در مورد شرایط فعلی ترکیه با سردرگمی رو به رو کرده این است که اساساً چه شد که ترکیه به این نقطه رسید؟ به طور کلی اینطور به نظر میرسد که جهت پاسخ به این پرسش، بایستی سه مؤلفه اساسی را مد نظر قرار داد.
1: لجبازیهای اقتصادی اردوغان
حضورِ تقریباً 20 ساله اردوغان در سطح اول قدرت سیاسی ترکیه، عملاً حسی را در وی ایجاد کرده که برخی ناظران و تحلیلگران آن را نوعی «تمامیت خواهی» و «اقتدارگراییِ» یک رهبر سیاسی در عرصه قدرت توصیف میکنند. اردوغان در دو دهه اخیر، تا حد زیادی بنیانهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و بویژه فرهنگیِ مطلوب و مد نظر خود را در ترکیه بنیان نهاده و عملاً با ایجاد خط کشیهای خاص، افرادی را که خارج از چهارچوبهای ایجاد شده از سوی او قرار گرفتهاند، به شیوههای مختلف هدف حمله و مجازات قرار داده است.
در شرایط کنونی نیز، اردوغان عملاً سعی دارد با خونسرد نشان دادنِ خود، اینطور وانمود کند که میتواند بحران اقتصادی ترکیه را نیز در کنترل بگیرد. این در حالی است که اساساً اردوغان در برابر قوانین خشکِ علم اقتصاد، از هیچ قدرت و توانایی برخوردار نیست و ارقام و واقعیتهای اقتصادی، هیچ اجباری را پیش روی خود جهت کُرنش کردن در برابر رئیس جمهور ترکیه نمیبینند.
در این راستا، به طور خاص شاهد بودیم که وقتی ارزش لیر ترکیه به نحو بی سابقهای در برابر دلار سقوط کرد، اردوغان مردم ترکیه را به سپرده گذاری به لیر ترکیه تشویق کرد و حتی در این زمینه از یک سیاست اقتصادی که بر اساس آن دولت ترکیه تضمین میکند که در صورت سپرده گذاری افراد در بانکهای ترکیه، و سقوط ارزش لیر، خسارت آنها را جبران خواهد کمرد، رونمایی کرد. دستورکاری که تنها توانست به جذب حدوداً سه میلیارد دلار سپرده بانکی در ترکیه منجر شود و چندان مورد استقبال مردم این کشور قرار نگرفت.
مشکل اصلی اردوغان در شرایط کنونی این است که وی چشم بر واقعیتهای اقتصادی بسته است. به عنوان مثال، علی رغم اینکه نرخ تورم ترکیه در ماه نوامبر سال ۲۰۲۱، به رقمِ ۲۱ درصد افزایش یافت، اردوغان قویاً به بانک مرکزی ترکیه فشار وارد کرده تا نرخ بهره را تا ۵ درصد کاهش دهد و به رقم ۱۴ درصد برساند. این اقدام او در راستای اعتقاد راسخ اردوغان مبنی بر این قرار دارد که نرخهای بهره بالاتر، عملاً میتوانند به جای مقابله با تورم، موجب تشدید آن شوند. در واکنش به این رویکرد، مردم ترکیه بیش از هر زمانی اقدام به خارج کردنِ سپردههای خود که به لیر بودند، از بانکهای کشورشان کردند و آنها را به داراییهایی نظیر دلار، یورو و طلا تبدیل کردند. این مساله خود منجر به یک بحران ارزی در ترکیه شد و ارزش لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا را از نسبت هشت به یک در ماه آگوست سال ۲۰۲۱، به نسبتِ ۱۸ به یک در ماه دسامبر این سال رساند (هر ۱۸ لیر ترکیه برابر با یک دلار آمریکا شد).
بدون تردید تداوم رویکرد فعلی اردوغان (بی توجهی به واقعیتهای علم اقتصاد)، در نهایت میتواند شرایط اقتصادی ترکیه را وخیمتر نیز کند و آسیبهای جدی را به این کشور وارد نماید.
2: تشدید منازعات سیاسی در ترکیه
حضور 20 ساله اردوغان و نزدیکان وی در قدرت و درعین حال رویکردهای سخت گیرانه آنها در قبال مخالفانِ خود و تصفیه (پاکسازی) همه جانبه آنها از بخشهای مختلف قدرت در جامعه ترکیه، موجب شده تا اکنون که اردوغان در موقعیت ضعف قرار گرفته، آنها فضای مناسبی را جهت پیشبرد دستورکارهای خود پیدا کنند و عملاً تمامی ظرفیتهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خود را جهت تضعیفِ هر چه بیشتر اردوغان و تیم وی (و حتی خودِ کشور ترکیه با هدف حذف اردوغان از قدرت) بسیج کنند.
البته که این مساله همانطور که گفته شد، تا حد زیادی ناشی تمامیت خواهی اردوغان در جریان حضورش در قدرت بوده است. در واقع، وی با سرکوب دیگر گروهها و جناحهای قدرت در ترکیه، عملاً فضایی را در شرایط کنونی در ترکیه ایجاد کرده که با اندک چالشی که در این کشور چه در حوزه اقتصادی و چه در حوزههای دیگر ایجاد شود، زمینه مناسبی برای تشدید نزاعهای سیاسی و کارشکنیهای طیفهای مختلف قدرت علیه "اردوغانیسم" فراهم میشود. مساله ای که نمود یعنی آن را در شرایط کنونیِ ترکیه و بحران اقتصادی فعلی آن شاهد هستیم.
3: پاندمی کرونا و آسیب وارد کردن به اقتصاد ترکیه
در کنار دو عاملی که پیشتر به آنها اشاره شد، پاندمی ویروس کرونا نیز آسیبهای جدی را به اقتصاد ترکیه و متعاقباً تشدید بحرانهای اقتصادی و سیاسی در این کشور وارد کرده است. اقتصاد ترکیه تا حد زیادی به صنایعی نظیر توریسم و دیگر حوزههای اقتصادی که نیاز به ارتباطات گسترده بین المللی دارند وابسته است. این در حالی است که پاندمی کرونا در دو سال اخیر، تا حد زیادی ارتباطات و مسافرتهای بین المللی را محدود کرده و همین مساله، فشارهای اقتصادی قابل توجهی را به اقتصادِ کشورهایی نظیر ترکیه وارد آورده است. مساله ای که در نوع خود موجب شده حتی برخی اقتصادیهای پیشرفته جهان، تا حدی، سیاستهای مرتبط با "ریاضت اقتصادی" را نیز در پیش گیرند. در این چهارچوب باید گفت پاندمی ویروس کرونا نیز تا حدی، در ایجاد شرایط بحرانیِ فعلی در عرصه اقتصاد ترکیه که در نوع خود ترکشهای قابل توجهی را به حوزههای سیاست و اجتماع این کشور نیز صادر کرده، ایفای نقش میکند.