دور هشتم مذاکرات ایران و گروه ۱+۴ برای احیای برجام دوشنبه (ششم دیماه) در وین آغاز شد و به نظر می‌رسد این دور نقش تعیین کننده‌ای در سرنوشت مذاکرات و چشم انداز آن ایفا کند. با توجه به شرایط شکل گرفته درخصوص مذاکرات وین، علی الخصوص در دولت رئیسی، بسیاری از مقامات کشورهای غربی و تحلیلگران معتقدند تنها راه برون رفت از این وضعیت و بن‌بست مذاکراتی، گفت وگوی مستقیم و رودرروی جمهوری اسلامی ایران با ایالات متحده آمریکاست. مثلاً «فؤاد حسین» وزیر خارجه عراق که هفته پیش برای دیدار و گفتگو با مقام‌های ایرانی به تهران سفر کرد، در نشست خبری مشترک با آقای «امیرعبداللهیان» اعلام کرد: «زمان مذاکرات مستقیم میان واشنگتن و تهران نه فقط در مورد برنامه هسته‌ای بلکه در مورد تحریم‌ها نیز فرا رسیده است.» البته وزیر خارجه ایران به پیشنهاد وی مبنی بر ضرورت مذاکره مستقیم تهران و واشنگتن واکنشی نشان نداد.....

انگار همان ضرب المثل قبلی مصداق‌های زیادی دارد؛ تا زور بالای سر برخی نباشد اتفاقی نمی‌افتد. یکی از نمونه‌های جدی همین ماجرای خصوصی سازی باشگاههای فوتبال ایران و بیش از بقیه استقلال و پرسپولیس.

• عرضه سهام استقلال و پرسپولیس به‌زودی

بررسی واگذاری عرضه سهام سرخابی‌ها از مدت‌ها قبل مورد توجه مسوولان بود و بارها سهام این دو باشگاه در یک قدمی عرضه در بورس قرار گرفته بودند، اما هر بار عرضه آن تحت تأثیر برخی از اتفاقات پیش‌بینی نشده با تأخیر همراه شد. اکنون بعد از مدت‌ها تلاش مسوولان، زمزمه‌هایی از سوی رییس سازمان خصوصی سازی برای عرضه حتمی سهام سرخابی‌ها در بازار سرمایه مطرح شد و فعالان بازار سرمایه را آماده حضور این دو باشگاه بزرگ در بازار کرده است......

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا هر چند چهار سال بیشتر بر مسند قدرت نبود، اما یادگارهای تلخ و دردسرسازی از خود به جای گذاشت که آثار و تبعات آن همچنان بر دوش سایر قدرت‌های جهانی و به ویژه منطقه غرب آسیا سنگینی می‌کند. در این میان خروج غیر قانونی از برجام و زمینه سازی برای عقد «پیمان ابراهیم» دو نمونه از مخرب‌ترین و اثر گذارترین این اقدامات هستند که به طور خاص منافع و امنیت جمهوری اسلامی ایران را هدف قرار داده‌اند. از بازگشت تحریم‌های برجامی و فراتر از برجام که همچنان سایه شوم آنها بر سر ملت ایران سنگینی می‌کند که بگذریم، ترامپ با تشویق کشورهای عربی به عادی سازی روابط با اسرائیل، بذر شوم تفرقه و دو دستگی را در منطقه استراتژیک غرب آسیا کاشت و آسیبی به آرمان فلسطین زد که پیش از این مسبوق به سابقه نبوده است.

در سایه مشروعیتی که عادی سازی مناسبات برای اسرائیل ایجاد کرده، این رژیم شهرک سازی های غیر قانونی خود را توسعه داده، بر سطح فشار و خشونت نسبت به شهروندان فلسطینی ساکن سرزمین‌های اشغالی و نوار غزه افزوده و سرمست از این پیروزی، به سمت معرفی جمهوری اسلامی ایران به عنوان دشمن و تهدید اصلی و مشترک اعراب و اسرائیل و خارج کردن فلسطین از حلقه توجه کشورهای عربی پیش می‌رود. تصمیم نفتالی بنت، نخست وزیر رژیم اسرائیل برای تشکیل جلسه رسمی دولت در بلندی‌های جولان اشغالی از دیگر تبعات توافق ابراهیم و عادی سازی روابط برخی کشورهای عربی با این رژیم است که پیامی جز تأکید این رژیم بر ادامه اشغالگری و سیاست توسعه سرزمینی ندارد.

البته در توافق ابراهیم، این تنها رژیم اسرائیل نیست که به اهداف و منافع خود می‌رسد؛ هر چند در رسانه‌های عربی تلاش می‌شود تا بعد اقتصادی، فرهنگی و ورزشی همکاری‌های اعراب و اسرائیل پررنگ شود، اما واقعیت این است که این توافق بیش از هر چیز رنگ و بوی سیاسی و امنیتی دارد. کشورهای عرب حاضر در این پیمان، به ویژه امارات و بحرین در تلاشند از نفوذ لابی اسرائیل در آمریکا به نفع خود استفاده کنند و ضمن تشدید سیاست ایران هراسی و متقاعد کردن واشنگتن به تداوم سیاست‌های سخت گیرانه در قبال ایران، توجه آمریکا و همپیمانان اروپایی‌اش را به مشکلات خود از جمله انتقادات مربوط به حقوق بشر منحرف کنند و این دولتها را برای تداوم حضور در منطقه خلیج فارس و فروش چشمگیر تسلیحات به دولت‌های این منطقه متقاعد کنند.

حال سؤال کلیدی این جاست که آیا این روابط می‌تواند پایدار باشد و به سایر کشورهای عربی هم گسترش پیدا کند یا به دلیل تغییر دولت در آمریکا و فشار افکار عمومی جهان اسلام متوقف می‌شود و به تدریج به سردی می‌گراید؟ هر چند پیشبینی دقیق آینده کار ساده‌ای نیست، اما شواهد و قراین موجود حاکی از آن است که اگر تغییر جدی در ساختار روابط منطقه‌ای ایجاد نشود، در سال‌های آینده شاهد عادی شدن روابط دیپلماتیک تعداد بیشتری از کشورهای عربی مسلمان با اسرائیل خواهیم بود!

این ادعا بر دلایل مختلفی استوار است؛ دلیل نخست وابستگی و سرسپردگی دولت‌های عرب منطقه به آمریکا است، دولت‌های آمریکا نیز از هر طیف و گرایش سیاسی که باشند تحت نفوذ لابی اسرائیلی قرار دارند و بنابراین به دنبال امنیت و منافع اسرائیل هستند؛ نتیجه چنین ترکیبی این می‌شود که همچنان دولت‌های عربی بیشتری برای عادی سازی روابط با اسرائیل تشویق می‌شوند و تحت فشار قرار می‌گیرند.

دلیل دوم ضعف جامعه مدنی در کشورهای عربی و خاموش شدن صدای افکار عمومی جهان اسلام است؛ در حالی که بعد از توافق ابراهیم اعتراضاتی در برخی کشورهای اسلامی از جمله پاکستان، بحرین و سودان صورت گرفت، سکوت کشورها و ملت‌های اسلامی بعد از اولین سفر و دیدار نخست وزیر اسرائیل از امارات متحده عربی نشان داد حساسیت‌های اولیه به عادی سازی روابط با اسرائیل تا حد زیادی کاهش یافته و بنابراین دولت‌های عربی می‌توانند بدون نگرانی از تبعات سیاسی و اجتماعی برقراری روابط نزدیک و استراتژیک با رژیم اسرائیل در این مسیر گام بردارند.

دلیل سوم نیز تمایل دولت بایدن برای بازگشت به برجام و پایان دادن به مناقشه هسته‌ای با ایران است؛ مسأله‌ای که اسرائیل و دولت‌های عرب منطقه را به طور مشترک نگران می‌کند. بی شک ایرانِ فارغ از تحریم و فشار، قدرتی منطقه‌ای و رقیبی جدی خواهد بود و «جلوگیری از ظهور مجدد ایران قدرتمند» هدف مشترکی است که اعراب و اسرائیل را به هم نزدیک می‌کند.

البته در پرونده عادی‌سازی روابط یا همان توافق ابراهیم، عربستان سعودی مهره کلیدی و اثر گذار است و طبیعی است که اسرائیل با تحت فشار قرار دادن دولت آمریکا بیش و پیش از هر چیز به دنبال متقاعد کردن این به اصلاح رهبر جهان اسلام برای عادی سازی روابط است تا به دنبال آن شرم این کار برای بقیه دولت‌های عرب نیز شکسته شود. در حال حاضر سعودی‌ها اعلام کرده‌اند که اگر اسرائیل مایل به عادی‌سازی روابطش با ریاض است باید ابتدا مساله فلسطین حل و فصل شود؛ صِرف این اظهار نظر میزان تمایل و فشار اسرائیل برای کشاندن عربستان به دایره توافق ابراهیم را نشان می‌دهد؛ مسأله ای که تهدید جدی برای آرمان فلسطین و البته برای منافع و امنیت جمهوری اسلامی ایران است.

بنابراین هر چند بسته شدن صندوق ابراهیم در دولت بایدن (صندوقی که دونالد ترامپ آن را با سرمایه آمریکا و امارات برای حمایت از پروژه‌های عادی سازی تأسیس کرد) و عقب نشینی وی از وعده‌ها و سیاست‌های دولت سابق آمریکا به مراکش و سودان در کنار اختلافات عربستان و امارات، لطمه‌های اساسی به پیمان ابراهیم هستند و می‌توانند کور سوی امیدی برای تضعیف این توافق باشند، اما با این وجود دستگاه سیاست خارجی ایران نباید شاهد و ناظر منفعل شرایط باشد و به مؤثر واقع شدن این امور دل‌خوش کند.

در شرایط کنونی شاید مفیدترین اقدام و کاری‌ترین پاتک به تلاش‌های اسرائیل، جدیت ایران در به ثمر رسیدن گفت و گوها با عربستان است که تاکنون چهار دور آن با میانجی گری و به میزبانی عراق برگزار شده است. اگر جمهوری اسلامی ایران مایل است آرمان فلسطین همچنان نخستین دغدغه کشورهای اسلامی باشد، کشورهای عرب همسایه روابط خود را با اسرائیل توسعه ندهند و در نتیجه پای این رژیم توسعه طلب به حیاط خلوت‌های ایران بار نشود؛ کاربردی‌ترین راه رفع اختلافات و از سر گیری روابط با عربستان و تقویت وحدت و یکدستی در جهان اسلام است. بنابراین پیشنهاد می‌شود در کنار مذاکرات هسته‌ای، مذاکره جدی و بی وقفه با عربستان نیز به اولویت اساسی دستگاه سیاست خارجی کشور تبدیل شود.

قاعدتاً تیم‌های مذاکره کننده برجامی مجری راهبردهای نظام هستند. اینکه می‌پرسند دربحث مذاکره با غربی‌ها 4 بعلاوه 1 هدف چیست؟ خب هدف را نظام تعیین می‌کند. یعنی دردنیا اینگونه است که راهبردهای اصلی درسیاست خارجی را نظام‌های سیاسی تصمیم می‌گیرند و دستگاه دیپلماسی خارجی مجری راهبردهای نظام سیاسی است. خب هنر مذاکره کنندگان این است که هدف سیاسی، خواست و مطالبه کشور را ببرند و محقق کنند. اول باید این را روشن کنیم که راهبرد جمهوری اسلامی چیست؟ راهبرد نظام این است که، ترجیحاً مشکلمان را با مذاکره و کم هزینه حل کنیم. ولی درمذاکره نباید مشکلی به مشکلاتمان اضافه شود.

ما یک دور رسماً با غربی‌ها و 5 بعلاوه 1 نشستیم مذاکره کردیم، تجربه مذاکره داریم، تجربه توافق هم داریم که هردوطرف هم امضا کردند. تجربه تعهد طرفین رو هم داریم، تجربه عهد شکنی طرف را هم داریم که برای امضا خودش ارزش قائل نشد. یک تیم با تجربه‌ای هم داریم که بخشی از آن درتیم مذاکره کننده فعلی هم هستند. خب، حالا ما می‌خواهیم وارد یک دورمذاکره جدید با این‌ها بشویم، از کجا شروع کنیم.

منطق ایجاب می‌کند که بگوئیم درمعامله اول که به تعهدمان عمل کردیم، جنسی که فروختیم سال بوده و پولش را باید به ما بدهید، خب این‌ها پول را به ما ندادند. غربی‌ها 4 بعلاوه 1 اول باید برود به تعهداتش عمل کند.

صحبت ما این است، شما می‌خواهید با ما مذاکره کنید، فی الواقع معامله کنید، اول بروید یک گواهی امضا بیاورید. آقا فردا این مذاکره ما تبدیل به توافق شد و شما زیرش را امضا کردید، به این امضایتان ارزش قائل هستید یا نه؟. الان مذاکره روی این مساله است. این‌ها متعهد شده بودند که تحریم را بردارند، درخواست ما این است که مگر امضا نکردید، بسم لله بردارید.

درباره آینده مذاکرات باید گفت، الان مهم این است که ما خوب بازی می‌کنیم و دستمان پراست. با قانون مجلس شورای اسلامی دریک سال گذشته آسیب‌هایی که دربحث هسته‌ای ایجاد شده بود و بخشی از ظرفیت‌ها را ازدست داده بودیم، این ظرفیت‌ها به سرعت دارد ترمیم می‌شود، هم دربحث ذخیره سازی هم درصد غنی سازی هم بحث نصب سانترفیوژها با ظرفیت بالاتر. بنابراین الان دست ما پراست و برگه‌های ارزشمندی داریم. از طرفی تجربه هم داریم و با داریم با قاعده بازی می‌کنیم.