ترور ناجوانمردانه شهید فخری‌زاده، دانشمند گمنام هسته‌ای و برجسته دفاعی که به تعبیر فرزندش، حاصل یک جنگ تمام‌عیار بود، خشم و بغض گروه‌های مختلفی از مردم را در پی داشت. درست مثل فردای شهادت حاج قاسم سلیمانی، احساسات گوناگون و چه بسا متناقض در بیان‌ها، کلمات، تصاویر و چه بسا اشک‌ها و ناله‌ها ابراز شد. بعضی‌ها از انتقام سخت سخن گفتند و برخی انتقام را براساس اتفاقات و رویدادهای پس از موشک‌باران پایگاه آمریکایی عین‌الاسد به اما و اگر کشاندند.

• تلاش غربی‌ها جهت بی‌اعتبارسازی انتقام سخت

نکته قابل توجه این است که صهیونیست‌ها تلاش می‌کنند که پروسه معتبرسازی انتقام سخت را دچار خدشه و روند محاسبات راهبردی آن را دچار خلل کنند. در دقایقی بعد از ترور شهید فخری‌زاده، تخریب دستگاه‌های امنیتی و برخی مقامات نظامی به صورت مشخص و به تبع آن بی‌اعتبارسازی گزینه «انتقام سخت» آغاز شد. این درحالی است که مقامات نظامی آمریکا در گزارش‌های متعددی در ماه‌های اخیر از دستور کار خارج نشدن «انتقام سخت» از طرف ایران هشدار داده و اساساً بسیاری از عملیات روانی هفته‌های اخیر برای کند کردن این گزینه روی میز بوده است. آمریکایی‌ها با محوریت رسانه‌های اصلی خود از ‌جمله نیویورک‌تایمز در هفته‌های اخیر با برجسته‌سازی اخبار هدفمند تلاش کردند که ترامپ را در روزهای آخر حضور در کاخ سفید، رئیس‌جمهور متمایل به آغاز جنگ با ایران نشان بدهند و این در حالیست که به خوبی می‌توان شواهدی را مشاهده کرد که در پس این ظاهر جنگی، باطنی ترسو خوابیده و همه تلاش آن است که ایران را در آستانه اولین سالگرد شهید سلیمانی از عملیاتی کردن مراحل جدید انتقام سخت دور کنند.

روی دیگر سکه پروژه پیچیده رسانه‌ای روزهای اخیر علیه ایران نیز قابل توجه است. بر اساس این پروژه که سردمدار اصلی آن نیویورک‌تایمز (رسانه اصلی دموکرات‌ها) تاکنون بوده، در فضای افکار عمومی باید این محاسبه مقدماتی ولی مهم شکل بگیرد که ایران وارد دالانی شده که اولش می‌تواند تجربه جنگ با ترامپ در روزهای پایانی ریاست جمهوریش باشد و انتهای آن می‌تواند به آغاز ریاست جمهوری دموکرات‌های متمایل به کنار گذاشتن جنگ و روی آوردن مجدد به مذاکرات منتهی شود. با تسلط یافتن این گزاره ذهنی در میان مردم ایران، طبیعی است که انتظار دارند افکار عمومی در ایران نسبت به اقدامات راهبردی درباره انتقام از عوامل شهید سلیمانی یا در واکنش سخت به حوادث طراحی شده امنیتی (مثل ترور شهید فخری‌زاده) بی‌تمایل گشته یا حتی در مقابل آن قرار بدهند.

• سناریوهای پیش روی ایران

در داخل ایران برخلاف انتظار صهیونیست‌ها، از واکنش مقامات نظامی و امنیتی ایران این‌طور به نظر می‌رسد که پروژه انتقام شهید فخری‌زاده دست گرمی شده برای عملیاتی‌تر کردن مراحل انتقام سخت در ازای خون شهید سلیمانی از آمریکایی‌ها. اما برای مقابله مبتکرانه با وضعیتی که دشمنان ایجاد کرده‌اند، لازم است مسئولان امنیتی و حتی مدیران رسانه‌ای به دور از هرگونه لفاظی و شاعرانگی، واقعیت‌های صحنه نبرد را به بیانی شیوا و مدبرانه برای افکار عمومی تبیین کنند و بگویند برای انتقام سخت و مجازات قطعی یا خنثی‌سازی زمینه‌های نفوذ که به حذف فیزیکی چنین چهره مؤثر و ممتازی انجامیده، چه باید کرد. توقف در کلیات و اشاره مبهم به رخدادها و استفاده از ادبیات غیرمتناسب با جنگ‌های نوین، نه تنها اعتماد عمومی را که به واسطه وضعیت دشوار اقتصادی ضعیف شده، هدف می‌گیرد، بلکه دشمن را در اجرای اقدامات بعدی با پیوست رسانه‌ای مبتنی بر فاصله اجتماعی حکومت و مردم، راغب و امیدوار می‌سازد.

وضع پیش آمده با روزهای پس از شهادت حاج قاسم سلیمانی یک تفاوت عمده دارد. غایت «انتقام سخت» تنبیه تاریخی آمریکاها یعنی اخراج آن‌ها از منطقه است ولی انتقام سخت برای خون شهید فخری‌زاده، تنبیه فوری ولی تاریخی صهیونیست‌ها برای عقب راندن خواهد بود. البته آن روزها ......

از لحظات ابتدایی انتشار خبر شهادت مظلومانه دانشمند ارجمند، شهید محسن فخری‌زاده، رسانه‌های متعدد داخلی و خارجی وارد عمل شده و هر کدام به نحوی شیوه مواجهه با این موضوع را تبلیغ می‌کنند که همین مسئله منجر به شکل‌گیری یک دوگانه جدید در جامعه شده است که یک سوی آن داغ کردن موضوع انتقام و سوی دیگر آن طرح موضوع گذشت و رحمت با بهانه‌های عمدتاً سیاسی است و حتی ممکن است بار اخلاقی آن را نیز با این سؤال بالا ببرند که اگر اسلام دین رحمت و گذشت است، پس انتقام چرا؟

ما با چشم پوشی از مباحث سیاسی سعی می‌کنیم نحوه مواجهه با شهادت این شهید عزیز را در ترازوی اخلاق قرار دهیم و ببینیم آیا اخلاق همیشه طرفدار گذشت است یا انتقام هم موضوعی اخلاقی تلقی می‌شود.

انتقام از ریشه «ن ـ قم» و در لغت به معنای انکار کردن، کینه کشیدن، کیفر دادن، مؤاخذه همراه با کراهت و مبالغه در کیفر و عقوبت آمده است. (1) در اصطلاح به عقوبتی خاص اطلاق می‌شود؛ یعنی فرد در برابر کسی که به او بدی کرده به همان اندازه یا بیشتر بدی کند. (2) همچنین انتقام گاهی به انسان نسبت داده می‌شود و گاهی به خداوند. تفاوت آن‌ها در این است که انتقام‌های بشری بیشتر در پی زیانی است که فرد بر اثر عجز از ناحیه دشمن دیده و بدین‌وسیله می‌خواهد ناکامی و شکست خود را جبران کند اما انتقام الهی بر اثر آسیب دیدن خداوند یا برای تشفی خاطر نیست بلکه انتقام او به معنای کیفر دادن گناهکاران بر اساس حق و عدالت است. (3)

حس انتقام‌جویی یک اصل حیاتی است که خداوند آن را در وجود همه انسان‌ها و حتی برخی حیوانات به ودیعه نهاده است؛ لیکن بهره‌وری از این حس خدادادی به‌تناسب مورد، دارای احکام و وجوه گوناگونی است که می‌توان آن را به انتقام لازم، مجاز و ناپسند تقسیم کرد.

1. انتقام لازم: انتقامی است که بر اساس معیار عقلانی انجام می‌پذیرد و آن انتقام اجتماعی است که غرض از آن، حفظ نظام و احقاق حق عمومی است. اسلام با هرگونه ظلم و تعدی، به فرد یا جامعه مخالف است. ازاین‌رو مقابله با ستمگران و گرفتن حق مظلومان را امری ممدوح و گاه واجب می‌شمارد.

قرآن کریم درآیات 14 و 15 سوره مبارکه توبه به مسلمانان فرمان می‌دهد که با کافران و مشرکان نبرد کنند تا ضمن رفع شرک و کفر از روی زمین، خشم مؤمنان ستم‌دیده فرونشسته و دل‌های آنان تشفی یابد.