FATF، SPV، INSTEX و... در شهرآشوب این روزهایی که گذشت، به محاق رفته بود. اسم «برجام» هنوز زنده است اما درعمل توافق هستهای به خاطره تبدیل شده است؛ خاطرهای که مثل نسیمی وزید و گذشت. قرار بود اروپاییها جای خالی و جرزنیهای آمریکا را با حضور و حمایت خود در قالب «اینستکس» جبران کنند اما این یکی هم در حد وعده ماند؛ حالا دوباره نقطه سرخط! روز جمعه بود که شش کشور اروپایی با صدور یک بیانیه مشترک، از پیوستن به سازوکاری خبر دادند که هدف اصلی آن تأمین منافع اقتصادی ایران از طریق دور زدن تحریمهای آمریکاست.
این خبر درست یک هفته قبل از برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام در ششم دسامبر (۱۵آذر)، اعلام شده است. شش کشور اروپایی، در یک بیانیه رسمی اعلام کردند که با هدف حفظ توافق هستهای به سازوکار «ابزار حمایت از مبادلات تجاری»(اینستکس) خواهند پیوست. این شش کشور بلژیک، دانمارک، فنلاند، هلند، نروژ و سوئد هستند که اعلام کردند اهمیت زیادی برای حفظ و اجرای کامل برجام توسط همه طرفها قائل هستند.
از قدرتهای پرسروصدای اروپا مثل فرانسه، انگلیس و آلمان که آبی برای برجام و اینستکس گرم نشد؛ حالا نوبت به «بچه آرامهای قاره سبز» رسیده است. حکومتها و دولتهایی که البته در سالهای اخیر، صابون داعش و گروههای تروریستی و افراطگرایان به تنشان خورده و رنگ صلح و آرامشی که به آن خو گرفته بودند، خونی شد.
این شش کشور اعلام کردهاند از برجام حمایت میکنند و در مقابل، از ایران خواستهاند که «بدون تأخیر به اجرای کامل مفاد و بندهای توافق هستهای» بازگردد.
حالا درباره اینکه چرا این شش کشور تصمیم گرفتهاند به این سازوکار بپیوندند، گمانههای مختلفی مطرح میشود. به تازگی فرانسه، ایران را تهدید به فعال شدن «مکانیسم ماشه» کرد. تحولات بنزینی در ایران و آشوبهایی که شکل گرفت هم بهانههایی تازه به دست اروپاییها داده است. «موگرینی» در آخرین روزهای حضورش در اتحادیه اروپا گفته به آینده برجام خوشبین نیست و ایران گام چهارم کاهش تعهدات برجامی را هم برداشته است.در چنین شرایطی واضح است که عضویت شش کشور اروپایی در اینستکس، با ترغیب سه کشور فرانسه، آلمان و بریتانیا صورت گرفته است؛ زیرا این سه کشور هم مؤسس اینستکس هستند و هم سیاست حفظ برجام را دنبال میکنند. اما این سه کشور تا حالا به دلیل فشارهای آمریکا نتوانستهاند کاری برای ایران انجام دهند و صدالبته واضح است که اروپاییها قصد ندارند و نمیتوانند تمام خسارتهای تحریمهای اقتصادی آمریکا علیه ایران را جبران کنند. و نهایتاً میتوانند به صورت متحد در مقابل فشارهای آمریکا کمی مقاومت کنند.
سناریوی دوم این است که اروپاییها میخواهند سیاست یک سال گذشته خود را ادامه دهند. به عبارت دیگر، اروپاییها قصد ندارند اقدامی جدی برای تأمین منافع اقتصادی ایران انجام دهند و فقط میخواهند وقتکشی کنند. این گمانهای است که «محسن پاکآیین» کارشناس مسائل بینالملل آن را تأیید میکند: «پیوستن برخی کشورهای اروپایی به اینستکس در شرایط فعلی در جهت ایجاد خوشبینی برای ایران و ادامه دادن به اجرای برجام است تا شاید در این فاصله راهحلی برای حفظ برجام به دست آید.»
البته اگر هم بشود این سناریو را قبول کرد، با توجه به بدعهدیهای مکرر اروپا، بعید است ایران دیگر فریب اروپاییها را بخورد.
با این حال پاکآیین میگوید اقدام شش کشور اروپایی برای خرید زمان است و هم ما و هم آنها خوب میدانیم که اتفاق خاصی رخ نخواهد داد: «کشورهای اروپایی به خوبی میدانند که اینستکس قرار بود محلی برای خرید نفت ایران و در ازای دریافت پول آن، خرید کالا انجام شود و قرار نبود پولی در آن رد و بدل شود اما آنها همین کار را هم نتوانستند انجام دهند.»
در این زمینه به نظر میرسد حق با آنهایی باشد که میگویند حتی عدد شش هم نمیتواند نحسی طلسم برجام را بشکند. مسئولان کشورمان هم با دیده تردید به این ماجرا نگاه میکنند؛ مثل «عباسعراقچی» که گفته، همین که این کشورها تصمیم گرفتهاند برای حفظ برجام خودی نشان دهند، «فینفسه ارزشمند است.» و نهایتاً میتوان در همین حد به این خبر نگاه کرد؛ «نیت» مهم است حتی اگر این نیت برای ایران «نان» و «آب» نشود و برجام در سال 2019 همچنان بلاتکلیف و اندرخم یک کوچه بن بست تاریک روزگار بگذراند!