در صحبت با یک جامعهشناس و مجری طرح ملی گفتوگوی خانواده مطرح شد
تعداد بازدید : 2
بتنریزی خانواده با گفتوگوی درونی
زهرا کمالی دهقان: گفت و گو، ناجی بحرانهای درون خانواده است
فرقی نمیکند خانواده چند نفره باشد؛ گسترده باشد یا هستهای، بزرگ باشد یا کوچک، اختلاف سنی والدین و فرزندان چقدر باشد، مهم این است با مشارکت، همراهی و همکلامی میان اعضای خانواده، ریشههای زندگی در تکتک آنها رسوخ کرده باشد و افرادی سالم و پرتوان به جامعه تحویل داده شوند؛ نه اینکه پاشنهآشیلی برای جامعه باشند. خانواده به عنوان اثرگذارترین نهاد تربیتی، سرپناهی برای لبخندها و نیازها، گوش شنوایی برای حرفها و درددلها، شانه مهربانی برای بیان دلتنگیها و پناهگاهی برای لحظههای تنهایی است؛ خانوادهای که بر پایه گفتمان، درک متقابل و اعتماد مستحکم شده و میان فرزندان و والدین دیوار عاطفی وجود نداشته باشد. در ارزش معنوی خانواده همین بس که از سال ۱۳۸۶ در تقویم رسمی کشور، ۲۵ ذیحجه به عنوان روز «خانواده و تکریم بازنشستگان» درج شده است. علت انتخاب این روز شأن نزول آیه «هلآتی» در سوره «الانسان» است که راجع به خانواده و استحکام پایههای آن بیاناتی آمده است این سوره در روز ۲۵ ذیحجه درشان اهل بیت پیامبر (ص) نازل شد که پس از سه روز روزه و انفاق افطار خود، از طرف خداوند اطعام شدند؛ به همین دلیل، تقویم رسمی کشور مزین به روز خانواده شده است. خانواده به عنوان کوچکترین نهاد اجتماعی، آسیبپذیرترین گروه در برابر آسیبهای اجتماعی است؛ به طوری که اکثر آسیبها ابتدا در خانوادهها بروز پیدا میکند و در صورت نبود پیشگیری و برخورد صحیح با آنها، به درون جامعه نیز کشیده میشود. موضوعی که دانشآموزان در پنجمین فیلم کوتاه دانشآموزی که در مردادماه برگزار شد، به خوبی به آن اشاره کردندو متفقالقول آن را به تصویر کشیدند. آنجا که نشان دادند حضور والدین در فضای مجازی هر چند موجب افزایش تعداد فالوورهای آنان میشود، اما از میزان توجه و لایک فرزندان میکاهد و آنان را در چهاردیواری اتاق محکوم به سکوت کردن و نداشتن گوش شنوا برای درددلهای کودکانهشان میکند. یا جای دیگری که نشان دادند نبود؛ گفتوگو میان فرزندان و خانوادهها، آنان را بهسمت جمع همسالان و دوستانی میکشاند که فضای تربیتی و فرهنگی متفاوتی با خانواده آنان دارند و برای عقبنماندن از گروه، «نه» گفتن را فاکتور میگیرند. کارشناسان هم متفقالقول بر این باورند؛ یگانه راه پیشگیری از آسیبپذیری نهاد خانواده، افزایش گفتوگوی درونخانوادگی است؛ موضوعی که «زهرا کمالیدهقان» جامعهشناس و مجری طرح ملی گفتوگوی خانواده، در صحبت با ایرنا به آن اشاره کرد و گفت: محوریت طرح گفتوگوی ملی خانو اده است؛ زیرا جامعه ایرانی برپایه خانواده بناشده و تحولات آن هم مبتنی بر تحولات نظام خانوادگی است.
اعضای خانواده؛ نیروی اصلی تحولآفرین نهاد اجتماعی
این جامعه شناس با تاکید بر اینکه اکثر مشکلات جامعه ایران در خانواده اتفاق میافتد، یادآور شد: از همین طریق نیز همه فشارهایی که بر جامعه متصور میشود، در خانواده است و خانواده را تحتتأثیر قرار میدهد؛ اما یک نتیجه مثبت هم میتوان از این قضیه گرفت و آن اینکه کنشگر اصلی نظام اجتماعی جامعه ایران، میتواند خانواده و افرادی که در خانواده زیست میکنند، باشد. درواقع نیروها و اعضای خانواده میتوانند نیروهای اصلی تحول آفرین نهاد اجتماعی باشند. وی ادامه داد: به عنوان نمونه اگر دموکراسی وجود دارد، منشأ و مبدأ آن در خانواده است؛ همچنین اگر استبدادطلبی وجود دارد، منشأ آن را باید در خانواده جویا شد. در نتیجه پرداختن به بحث خانواده مهم است و انجمن جامعهشناسی به صورت گسترده به آن پرداخته است.
نقش پررنگ تحولات مدرن در ایجاد تغییرات در نهاد خانواده
به بیان کمالیدهقان، امروزه بحث از خانواده هستهای با افراد محدودی چون پدر، مادر و فرزند است؛ نه خانواده گسترده که شامل پدر، مادر، فرزندان، پدرو مادربزرگ و سایر اقوام میشد. در دهههای بعد از انقلاب، تحولاتی در بحث خانواده به وجود آمد که یکی از آنها تحول در شکلگیری خانواده وکوچکشدن آن است و بحث دیگر تحولات نظام قدرت در خانواده است.
وی توضیح داد: تحولات نظام قدرت به این معناست که نگاه پدرسالارانه و قدرتی که فقط در کلامِ پدر بود، کمرنگ شده و مادر هم به تناسب تحصیلات و ورود به محیط اجتماع و اشتغال، قدرت پیدا کرده است وبهتبع نقش برجستهای در تصمیمگیریها دارد.
مجری طرح ملی گفتوگوی خانواده خاطرنشان کرد: تحول دیگر کشمکش نسلی است؛ یعنی وقتی اختلاف نسل وجود دارد، کجفهمی هم بهوجود میآید و درک، مفاهمه و گفتوگو میان نسلهای مختلف سخت میشود. وی با اشاره به این که کمرنگ شدن همبستگی در خانواده، تحول دیگری است که در خانواده در حال شکل گیری است، گفت: نبود همبستگی منجر به افزایش آمار خشونت و اختلافات خانوادگی میشود که میتوان نام آن را بحران همبستگی نهاد اجتماعی و خانواده نام گذاشت؛ یعنی خانواده محل تنش تضادها شده است.
گفتوگو؛ ناجی بحرانهای درون خانواده است
این جامعهشناس راهکار حل این بحران را چنین توضیح داد: بحث گفتوگوی دائمی در خانواده بحث مهمی است که میتواند از تنشها و تضادها کم کند. طی یکسری تحقیقات علمی که انجمن جامعهشناسی انجام داده این گفتوگوها در خانواده مدرن در حال شکلگیری است؛ اما هنوز فراگیر نشده است. وی تاکید کرد: باید یاد بگیریم با هم گفتوگو کنیم؛ نه این که دعوا کنیم که در این راه، دانستنِ راه و روش و مهارت گفتوگو از اهمیت بالایی برخوردار است. برای رسیدن به این منظور، طرح ملی گفتوگوی خانواده با همکاری انجمن جامعهشناسی ایران، معاونت ریاستجمهوری در امور زنان و خانواده و آموزش وپرورش از یکسال پیش شکل گرفت که دارای دو مرحله است؛ مرحله نخست درمورد مسئلهیابی مشارکتی در نهاد خانواده است؛ به این صورت که هر استانی مجری طرح دارد که این مجری را انجمن جامعهشناسی دفاتر استانها تعیین میکند. این مجریان با همکاری سازمانهای مردمنهاد، مسئولان و اندیشمندان فعال در حوزه خانواده، در فاز نخست، وارد بحث خانواده میشوند و با برگزاری کارگاههای یکروزه مسئلهیابی مشارکتی میکنند.
کمالیدهقان، با اشاره به اینکه این طرح در ۳۱ استان انجام شده است، ادامه داد: بعد از شناسایی مسائل که عمدتاً به صورت بومی دریافت میشود و تهیه گزارشهای مربوطه، در مرحله دوم از سازمانهای مردم نهادی که با افراد خانوادهها در ارتباط مستقیم هستند بهره گرفته میشود و از این طریق میتوانند مسئلهیابی را وارد خانوادهها کنند. حال این مسائل را اعضا میشنوند و خود تبدیل به تسهیلگر میشوند و عنوان میکنند چه اتفاقی در حال رخ دادن است که نمیتوانند گفتوگو کنند! امیدواریم با اجرایی شدن بهینه این طرح، شاهد افزایش گفتوگو در خانواده و کاهش آسیبهای ناشی از نبود آن در سطح جامعه، باشیم.