آیت‌اله محقق‌داماد-رئیس مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم: تا به تفکر حقوق بشری و برادری انسانی و جهانی نرسیم، همیشه در جنگ خواهیم بود. تا جامعه را به مؤمن و کافر، عرب و عجم و کشورهای غرب و شرق تقسیم کنیم، جنگ همیشگی خواهد بود. باید دوستی انسانی و حقوق انسانی را آموزش داد و نهادینه ساخت. باید آموخت که جامعه یک‌صدا نیست و تکثرگرایی در آن بر یک‌صدایی غلبه دارد. دستیابی به چنین اهدافی نیازمند رعایت اصل حق‌مداری است. باید جامعه را تمرین داد که همگان حق دارند. در قرن‌های گذشته انسان‌ها تکلیف‌مدار بودند و گمان می‌بردند در برابر امر پادشاه یا رئیس دولت مکلف هستند اما قرن حاضر، قرن «حق‌مداری» است.

حسین امیرعبداللهیان-دستیار ویژه رئیس مجلس شورای اسلامی در امور بین‌الملل: برخی از رسانه‌ها برای اینکه اثر سفر «بشاراسد» به تهران را کم‌رنگ کنند با موضوع استعفایی که شاید برای چندمین بار آقای ظریف به رئیس‌جمهور داده‌ است، همراه و این‌گونه تحلیل می‌کنند که بخشی از حاکمیت در ایران، موافق سفر بشاراسد نبوده است که من به عنوان یک دیپلمات با صراحت و شفافیت می‌گویم، چه در دوره‌ای که بنده معاون آقای ظریف بودم و چه بعد از آن، بارها دکتر ظریف با بشار اسد در دمشق دیدار داشت و بارها در جلسات و پیگیری‌های صورت گرفته از انجام سفر بشار اسد به تهران استقبال می‌کرد؛ از همین رو ارتباطی در رابطه با موضوع استعفا و حضور اسد در تهران وجود ندارد.

«محمدجواد ظریف» در اقدامی غیرمنتظره استعفا داد. استعفای ظریف، بازتابی جهانی پیدا کرد. روز گذشته البته خبر رسید که رئیس‌جمهور با این استعفا موافقت نکرده و در واکنش به این استعفا گفت: «پذیرش استعفای شما را بر خلاف مصالح کشور می‌دانم و با آن موافقت نمی‌کنم.» با این حال بد نیست نگاهی به عملکرد ظریف در دستگاه دیپلماسی داشته باشیم. سیاست خارجی حوزه‌ای استراتژیک است که با تقلیل آن به برداشت‌های سطحی، فردی و سلیقه‌ای نمی‌توانیم تحلیل جامعی از آن ارائه بدهیم؛ درحقیقت سیاست خارجی ادامه سیاست داخلی است و نباید این دو را جدای از هم فرض کرد؛ زیرا در هر لحظه این دو حوزه بر یکدیگر اثر می‌گذارند. ظریف، در دوران وزارت خود توانست سیاست خارجه ایران را با دو منظر آکادمیک و اجرایی پیش ببرد و تمام تلاش خود را کرد که از هیچ‌یک از این دو غافل نشود؛ به‌حق نیز این مهم را با موفقیت به انجام رساند.
 پیش از دوران وزارت نیز او کارآمد عمل می‌کرد؛ به‌نحوی که نقش او در تصویب قطع‌نامه 598 را نمی‌توان نادیده گرفت. ظریف با نگاهی متوازن نسبت به ارتباط بین دانشگاه و اجرا عمل می‌کرد و تا حد توان خود به این موضوع وفادار ماند. البته گاهی پیش آمد که وزن حوزه اجرا نسبت به حوزه نظری سنگینی کرد، اما در یک ارزیابی کلی باید گفت؛ ظریف از تمام ظرفیت‌های موجود برای حفظ توازن میان این دو بهره برد. حقیقت این است که هیچ‌دوره‌ای در سیاست خارجه را نمی‌توان با دوره ظریف مقایسه کرد.
 متاسفانه در روند فعالیت‌های علمی و ‌اجرایی ظریف اتفاق‌های ثانویه‌ای رخ داد که معادله‌ها تغییر کرد. اگر زنجیره مناسبت‌های سیاست خارجی با دخالت‌های غیرعلمی همراه شود، آسیب‌های فراوانی وارد می‌شود و وقفه‌ای تاریخی را ایجاد می‌کند؛ بنابراین اگر در مدت اخیر شاهد ناکارآمدی‌هایی بوده‌ایم، بی‌تردید ناشی از تصمیم‌های ظریف نبوده؛ بلکه علل ثانویه بر عرصه سیاست خارجی تاثیرگذار بوده است.
 اگر بخواهیم در یک جمع‌بندی «ظریف» را قضاوت کنیم، بدون شک نمره قبولی خواهد گرفت و او الگویی در عرصه دیپلماسی خواهد بود. باید این الگو را حفظ کرد و در تلاش برای رفع دلخوری‌هایی باشیم که ظریف را به جایی رساند که مجبور شد استعفا بدهد؛ هرچند شنیده می‌شود پیش از این هم استعفا داده بود، اما این‌بار آن را رسانه‌ای کرد تا مشخص شود دلخوری او جدی است هرچند خودش گفت نیازی به دلجویی ندارد.

زمستان هنوز نرفته، روسیاهی‌اش ماند برای زغال. برای «نتانیاهو» که حداقل برای 24 ساعت هم شده، یکی از خوشحال‌ترین افراد روی کره زمین بود و در این خوشحالی، «کریمی‌قدوسی» و «روح‌اله‌حسینیان» هم او را همراهی می‌کردند! خوشحالی بابت استعفای «محمدجواد ظریف».
از ساعت 22 دوشنبه تا صبح روز سه‌شنبه غوغایی مجازی و رسانه‌ای، ایران و حتی جهان را فرا گرفت. طوفانی از تحلیل و هشتگ برو، بمان و واکنش منفی و مثبت به راه افتاد. وقتی احساسات فوران می‌کند، به‌ناگاه می‌بینی که مثلاً گروهک‌های سلطنت‌طلب و منافق و اپوزیسیون و منابع رسمی اسرائیل، حرف‌هایشان با پایداری‌چی‌های داخلی شبیه می‌شود و با ادبیاتی مشابه حرف می‌زنند!
همه به‌دنبال چرایی استعفا می‌گشتند. «کریمی‌قدوسی» بابت استعفای ظریف، شیرینی پخش کرد یا نه؛ مشخص نیست اما حتی اصولگراها هم غافلگیر شده بودند و انتظارش را نداشتند. دیروز با نگاهی به صفحه نخست روزنامه‌ها می‌شد فهمید حتی «کیهان» و «جوان» هم به استقبال این استعفا نرفته بودند و کناررفتن ظریف را با وجود تمام نقدهای گاه تندی که به او دارند، حداقل در شرایط کنونی به مصلحت ندانسته بودند. برخی دلیل استعفا را به گلایه ظریف از بی‌اطلاعی‌ او از حضور رئیس‌جمهور سوریه تنزل می‌دهند. رسانه‌های آن‌سو و این‌سوی آب، دنبال دلایل مهم‌تری می‌گردند؛ اما حتی وقتی همه از رفتن ظریف حرف می‌زدند، باز هم می‌شد احتمال رفتن را ضعیف دانست. ظریف هنوز درسطوح بالای حاکمیت مقبول و مورد وثوق است و بعید است در فضای فعلی کشور و خاورمیانه، حاکمیت بخواهد هدایت فرمان دستگاه دیپلماسی را به دست کسانی بدهد که از سیاست خارجی و دیپلماسی، فقط
«فشردن پدال گاز» را بلدند!
شامگاه سه‌شنبه وقتی برخی خبرگزاری‌ها از گزینه‌های احتمالی جانشینی ظریف حرف می‌زدند، خبر رسید که یک مقام عالی‌رتبه نظام (که کمی بعدتر صریح‌تر نوشتند منظور رهبر معظم انقلاب است)، در مرقومه ای کوتاه خطاب به وزیر خارجه، استعفای او را به مصلحت کشور ندانسته و خواهان ماندن ایشان در وزارت‌خانه و ادامه کار ظریف شده‌اند.
می‌شد حدس زد چنان‌چه این خبر صحت داشته باشد، پایانی خواهد بود بر داستان استعفای یک روزه یکی از محبوب‌ترین مردان تاریخ دیپلماسی ایران. هم‌زمان برخی منابع خبری هم گفتند که «حسن‌روحانی»‌ صراحتاً با استعفای وزیر امور خارجه مخالفت کرده و این موضوع به اطلاع ظریف رسانده شده است. داستان وقتی جالب‌تر شد که یکی از کانال‌های تلگرامی نوشت؛ در تصاویر منتشرشده از دیدارهای بشاراسد در تهران، تصاویری که سردارسلیمانی هم در آن‌ها حضور داشت، در پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد ریاست جمهوری حذف شده است! چندساعت بعد، نخست پیام اینستاگرامی سردار «سلیمانی» منتشر شد. سردار مبارزه و مقاومت در پیامی حمایت‌آمیز از سردار دیپلماسی ایران، ضمن تایید ناهماهنگی در نهاد ریاست‌جمهوری در جریان سفر اسد به ایران، نوشت: قراین نشان می‌دهد هیچ‌گونه تعمدی برای عدم حضور دکتر ظریف در این ملاقات نبوده است و باید تاکید کنم ایشان به‌عنوان وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، مسئول اصلی در حوزه سیاست خارجی کشور هستند.
سردار سلیمانی در این پیام تاکید کرد؛ ظریف برای تامین منافع ملی کشور پیوسته اقدامات ارزشمندی را در سطوح گوناگون انجام داده و در مسیر مبارزه با دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامی و ملت ایران نیزهمراهی لازم را داشته است.
کمی بعد متن نامه مخالفت صریح رئیس‌جمهور با استعفای ظریف نیز منتشر شد. رئیس‌جمهور در این نامه نوشت: «نامه استعفای مورخ ششم اسفندماه 97 جنابعالی را دیدم. جنابعالی به حفظ‌شان و اعتبار وزارت امور خارجه و جایگاه شخص وزیر امورخارجه به عنوان بالاترین مقام مسئول در اجرای سیاست خارجی کشور، قابل درک و مورد تایید اینجانب است. وزارت امور خارجه عهده‌دار روابط خارجی و زمینه‌ساز تحقق امنیت و منافع ملی است. لذا همان‌طورکه بارها دستور داده‌ام، تمام دستگاه‌ها، اعم از دولتی یا حاکمیتی، باید در هماهنگی کامل با این وزارت، در زمینه روابط خارجی باشند. ازآنجاکه شما را به تعبیر مقام معظم رهبری «امین، غیور، شجاع و متدین» و در خط مقدم ایستادگی در برابر فشارهای همه‌جانبه آمریکا می‌دانم، پذیرش استعفای جنابعالی را بر خلاف مصالح کشور می‌دانم و با آن موافقت نمی‌کنم.»
داستان استعفا به فصل آخر رسید با یک پایان باز! ظریف، متنی در اینستاگرام منتشر کرد که از تصمیم او برای بازگشت به وزارت‌خانه خبر می‌داد و دقایقی بعد هم خبرگزاری‌ها نوشتند؛ وزیر خارجه همراه با رئیس‌جمهور در مراسم استقبال از نخست‌وزیر«ارمنستان» شرکت کرده ست.
«حمید رسایی» نوشته بود: «ظریف دیگر برنمی‌گردد و جانشین او هم واعظی است که از سال 92 این توقع را از روحانی داشته است.» جدا از روسیاه شدن نتانیاهو، باید این پیش‌بینی‌های دقیق و ارزیابی‌های موشکافانه امثال رسایی که زمانی نماینده مجلس بوده‌اند را هم قاب بگیریم. حالا واکنش تئوریسین اصولگراها که خطاب به ظریف نوشته بود «به درک که با تو هماهنگ نکردند»، جای خود دارد!

جریان اصولگرایی مدت‌هاست لیدر و بزرگ‌تر ندارد. همین موضوع سبب شده تا از درون اردوگاه اصولگرایی، صداهای مختلفی شنیده شود. اصولگرایی پس از آیت‌اله «مهدوی‌کنی» و «عسگراولادی» نوعی تشتت آرا را تجربه می‌کند و هر جریان و جبهه‌ای در درون این جناح، ساز خود را می‌زند و هیچ‌کسی هم دیگری را قبول ندارد. همین عدم‌وحدت نیز در دو دوره قبلی انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری منجر به شکست سنگین آن‌ها در کارزار انتخاباتی شد. اصولگرایان حتی نتوانستند مهره‌هایی همچون «ناطق‌نوری» را هم حفظ و از آن‌ها دلجویی کنند و این مهره‌ها در کنار چهره‌های اصولگرای معتدلی چون «علی‌لاریجانی» با گذشت زمان از اصولگرایان فاصله گرفتند و حتی از آن‌ها به عنوان کاندیدای مقبول احتمالی اصلاح‌طلبان در انتخابات بعدی نام برده می‌شود. «قالیباف» و «رئیسی» هم از نظر برخی، این ظرفیت را نداشتند که پرچم‌دار و عمود خیمه اردوگاه اصولگرایی نامیده شوند. در این میان عده‌ای اعتقاد دارد در قحط‌الرجال شخصیتی، کسی که بتواند جانشین نسبتاً مقبولی برای مرحوم «کنی» باشد و به روند ایجاد وحدت در این جریان کمک کند، حجت‌الاسلام «ناطق‌نوری» از همه بهتر است و می‌تواند به عنوان شخصیتی تاثیرگذار که قادر است عمود خیمه جریان اصولگرایی را راست نگه دارد، معرفی شود. هرچند خود ناطق، بارها عدم تمایلش برای ایفای این نقش را نشان داده است. «حسن‌غفوری‌فرد» نایب رئیس جبهه پیروان خط امام و رهبری، گزاره دیگری درباره ناطق مطرح کرده که جالب توجه است. غفوری‌فرد گفت: حالا که قرار است رئیسی، رئیس دستگاه قضا شود، تولیت آستان قدس جای خوب و مناسبی برای حضور آقای ناطق است که در گذشته هم صحبت آن مطرح بود؛ زیرا هم رهبری شناخت خوبی از ایشان دارند و هم اینکه آقای ناطق تجربه خوبی در وزارت کشور و جهادسازندگی دارند. به هرحال حضور احتمالی ناطق‌نوری در آستان قدس می‌تواند یک بمب خبری باشد!

«هاشمی ‌طبا» از کاندیداهای ریاست‌جمهوری در سال 92 با انتشار توئیتی جالب درباره استعفای ظریف نوشت: ساعات ابتدایی شب در پاستور جلسه داشتیم که دکتر ظریف با غم و اندوه فراوان با تلفن همراه خود در حال نگارکپشن استعفا بودند که بنده به ایشان عرض کردم چنانچه تبریک به مناسبت روز زن را نیز در متن استعفا قرار دهند، آمار بازدید پست افزایش بیشتری پیدا می‌کند.
 

حجت‌الاسلام«مصباحی‌مقدم» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در واکنش به اظهارات رئیس‌جمهور مبنی بر موافقت مقام معظم رهبری با پیوستن ایران به لوایح چهارگانه گفت: ایشان ادعا کرده‌اند که رهبری گفته‌اند با پیوستن ایران به FATF مخالفتی ندارند؛ چه اشکالی دارد ایشان که رئیس‌جمهور هستند طی مکاتبه‌ای از رهبری بخواهند نظرشان را در موافقت با این لوایح اعلام کنند. یعنی اینکه رهبری نظری ندارند؛ نه اینکه موافق این امر هستند؟

مدیر مسئول کیهان تفسیر خاص خود را از استعفای ظریف ارائه دارد. «شریعتمداری» در این باره نوشت: استعفای ظریف در شرایط یاد شده، ضمن آنکه برای تحت‌الشعاع قراردادن پیروزی‌های ایران اسلامی فرصتی طلایی در اختیار دشمن می‌گذارد، به این توهم نیز دامن می‌زند که گویی ظریف -خدای نخواسته- از پیروزی‌های پی‌درپی ایران اسلامی، به‌خصوص از پیروزی مقاومت دلخوشی ندارد که هم‌زمان با حضور اسد در تهران دست به استعفا می‌زند!

«سیدحسن‌نصراله» در یک دیدار داخلی درباره صحنه دیدار و دست دادن رئیس‌جمهوری سوریه با حضرت آیت‌اله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی ایران گفت: از دیدن این صحنه اشک‌هایم جاری شد. «بشار اسد» روز دوشنبه در نخستین سفر خود به ایران بعد از آغاز بحران در کشورش در سال ۲۰۱۱، مورد استقبال مقامات عالی کشورمان قرار گرفت. او در این سفر دیداری صمیمانه با مقام معظم رهبری داشت.

انتقاد تند روحانی از مخالفان FATF، بازتاب سفر بشاراسد به ایران در رسانه‌های غربی-عربی، تشدید در نظارت بر توزیع گوشت قرمز و بازار شب عید، ۳۰۰ کشته در حمله هند به پاکستان، چابهار بخشی از یک بازی بزرگ و ذخایر ارزی کشور در بهترین شرایط از مواردی است که موضوع گزارش‌های خبری و تحلیلی روزنامه‌های روز گذشته قرار گرفت. روزنامه‌های چهارشنبه در حالی چاپ و منتشر شد که یک روز بعد از انتشار خبر استعفای وزیر امورخارجه، واکنش‌ها به آن در کنار سرمقاله‌ها و تحلیل‌ها درباره چرایی این تصمیم در صفحه نخست همه روزنامه‌ها برجسته شده بود. بیانات رهبر انقلاب در دیدار با مداحان اهل بیت از یک سو و سخنان رئیس‌جمهور در جمع مدیران بانک مرکزی که شامل انتقادهای او از مخالفان اف‌ای‌تی‌اف و برنامه دولت برای کنترل تورم می‌شد نیز در بیشتر روزنامه‌ها مورد توجه سردبیران روزنامه‌ها قرار گرفته بود. اصلی‌ترین محور روزنامه‌های دیروز که با کلیدواژه استعفای ظریف، موضوع نقدها و گمانه‌زنی‌هایی از دلایل این تصمیم می‌شود با رویکردهای مختلفی محل بحث قرار گرفته بود. روزنامه‌های اصلاح‌طلب و نزدیک به دولت، از نه به استعفای ظریف و خواست مردم و نخبگان سیاسی از او برای تجدیدنظر در استعفا خبر دادند و در تحلیل‌هایی از ریشه‌های نارضایتی ظریف از خدشه‌دار شدن جایگاه وزارت خارجه در دیپلماسی ایران نوشته بودند. تعدادی از یادداشت‌نویس‌ها نیز مسئله گیرکردن لوایح FATF و برخی پیچیدگی‌ها در روند تصویب این لوایح را به استعفای ظریف ربط دادند. روزنامه «شرق» واکنش‌های مقامات به استعفای وزیر امور خارجه را با عنوان سکان وزارت بدون وزیر در کنار تصویری از او در تالار وزارت خارجه قرار داد. این روزنامه سرمقاله خود را به موضوع استعفای ظریف اختصاص داده بود. در بین روزنامه‌های منتقد دولت «وطن‌امروز» با انتخاب تیتری نامتعارف عنوان «کودک شو» را در کنار تصویر روحانی و ظریف گنجاند!

«العالم» درگزارشی به سفر اسد به تهران پرداخت و نوشت: آیت‌اله خامنه‌ای صمیمانه از «بشاراسد» استقبال کردند این درحالی است که ایشان در هیچ‌یک از دیدارهای خود با روسا و رهبران جهان چنین صمیمانه برخورد نکرده بودند. این دیدار، پس از گذشت هشت سال مقاومت، استقامت و پیروزی سوریه و محور مقاومت بر تروریسم و حامیان آمریکایی و صهیونیستی آن و نیز برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، به مثابه اعلام پیروزی بود. رئیس‌جمهور سوریه همان‌گونه‌که رهبر انقلاب اسلامی تاکید کردند، به قهرمان جهان عرب تبدیل شد.
این دیدار پیام‌های منطقه‌ای مهمی ارسال کرد؛ برخی ناظران بر این باورند که این دیدار سطح هماهنگی‌ها میان دمشق و تهران را به عالی‌ترین سطوح رساند. تحت هیچ شرایطی نمی‌توان به روابط ایران و سوریه ضربه‌ای وارد کرد. تهران متحد راهبردی دائمی دمشق است.
این دیدار نوعی به چالش کشیدن واشنگتن و تحریم‌های آمریکا علیه ایران نیز بوده است؛ به گفته تحلیل‌گران اقتصادی، این دیدار راه را برای ورود شرکت‌های ایرانی به دمشق به منظور شروع بازسازی و عمران سوریه و توسعه آن باز کرد. در این دیدارها در کنار اسد، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران سردار قاسم سلیمانی «قهرمان‌ایران» نیز حضور داشت تا با همدیگر روند مبارزه نهایی و سرنوشت‌ساز در سوریه را ترسیم کنند.
پس از آنکه کمر تروریسم و حامیان آمریکایی و صهیونیستی آن را در طول هشت سال شکستند؛ ناظران بر این باورند که بر پرونده‌های نظامی متعددی تمرکز خواهد شد. اما سخنگوی وزارت خارجه فرانسه در نشست خود با رسانه‌ها در پاسخ به پرسشی درباه استعفای «ظریف» و تأثیر آن بر برجام گفت: «در جریان استعفای ظریف قرارگرفته‌ایم.»گاردین هم درباره استعفای ظریف نوشت: استعفای ظریف موجب تقویت موضع تندروها در ایران می‌شود که مخالف تعامل میان ایران و غرب هستند.

رئیس جمهوری با اشاره به روابط دوستانه، صمیمی و تاریخی ایران و ارمنستان بر ضرورت تلاش برای استفاده از توانمندی‌های موجود در راستای توسعه و تحکیم مناسبات و همکاری‌های همه جانبه تهران- ایروان تاکید کرد.دکتر «حسن‌روحانی» در نشست مشترک هیئت‌های عالی رتبه ایران و ارمنستان، اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران همواره خواهان توسعه روابط و همکاری‌های خود با کشورهای همسایه به‌ویژه ارمنستان بوده و این مسیر را با جدیت دنبال می‌کند. رئیس جمهوری تحولات ارمنستان را مسالمت‌آمیز و در مسیری دموکراتیک ارزیابی کرد و افزود: این سفر موجب استحکام روابط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و توسعه روابط مردمی بین دو ملت خواهد بود.روحانی با اشاره به اینکه امروز اراده سیاسی و انگیزه کافی برای توسعه روابط و همکاری‌های فی‌مابین در دو دولت وجود دارد، خاطرنشان کرد: باید تلاش کنیم سطح مناسبات و همکاری‌های اقتصادی و تجاری را تا رسیدن به نقطه مطلوب و مورد انتظار دو کشور ارتقا دهیم. رئیس جمهوری توافق ایران با اتحادیه اوراسیا و موافقت‌نامه تجارت ترجیحی را موجب ایجاد شرایطی مناسب برای توسعه روابط اقتصادی دو کشور عنوان کرد و گفت: ایران و ارمنستان می‌توانند همکاری‌های خود در بخش انرژی از جمله در حوزه گاز و برق به صورت دو جانبه و با سایر کشورهای منطقه و ایجاد پالایشگاه توسط ایران در ارمنستان را گسترش دهند.