نیمنگاهی به بحران در ونزوئلا
نویسنده : زهرا کریمی
این روزها برای «ونزوئلا» روزهای سرنوشتسازی است. این کشور سالهاست در بحران عمیق سیاسی- اقتصادی، فرورفته و شکافهای قابلتوجهی میان نخبگان، طبقه متوسط و شهروندان کمدرآمد به وجود آمده است. اتفاقهای روزهای اخیر، جرقهای شد برای شعلهورشدن آتش بحران در ونزوئلا. گفتنی است چندی پس از اعلام پیروزی «مادورو» در انتخابات، اوایل ماه ژانویه، شورای ملی ونزوئلا که در کنترل مخالفان دولت است، ریاستجمهوری نیکلاس مادورو بر آن کشور را «غصبی» و «غیرقانونی» خواند؛ اما «گوایدو» برای روز چهارشنبه گذشته مردم را دعوت به تظاهرات گسترده علیه مادورو و سلب قدرت از او کرد. در عین حال در بحران اخیر، بهرغم اینکه مادورو با چالشی جدی روبهرو شده است، اما طرفدارانش میگویند اقدامات مخالفان قانونی نیست! در این میان، نقش ارتش و پلیس این کشور که میتواند سرنوشت قدرت سیاسی را تعیین کند، اهمیت ویژهای دارد. تا این لحظه، ارتش که چه به لحاظ ایدئولوژیک و چه از حیث منافع اقتصادی، پشتوانه اصلی قدرت دولت در تمام این سالهای بحرانی بوده، پشت مادورو را خالی نکرده است. این در حالی است که «مایکپنس» معاون رئیسجمهور آمریکا، حمایت ضمنی دولت آمریکا را از اقدام گوایدو در برکناری مادورو و معرفی خویش به عنوان رئیسجمهور موقت اعلام کرد؛ اقدامی که جنبه عملی به خود گرفت و ترامپ و شماری از دولتهای منطقه هم سریع ریاستجمهوری «گوایدو» را به رسمیت شناختند. ترامپ مدعی شد که در حال بررسی اقدامی علیه ونزوئلا نیست؛ ولی همه گزینهها روی میز است. گوایدو، همان کسی بود که در آغاز ماه ژانویه 9102 به عنوان رئیس مجلس ملی ونزوئلا انتخاب شد؛ اما مادورو از او سلب قدرت کرد. گوایدو که حالا از پشتیبانی آمریکا برخوردار است، گفته حاضر است امکان عفو به مادورو را در صورت کنارهگیری وی از قدرت، بررسی کند. این موضوع موجب شد «نیکلاس مادورو» در سخنرانی در جمع هواداران خود، با اعلام قطع روابط دیپلماتیک با آمریکا، به دیپلماتهای آمریکایی 27 ساعت فرصت دهد تا خاک این کشور را ترک کنند...آمریکا در تازهترین موضع خود اعلام کرد: به دنبال قطع درآمد نفتی دولت مادورو و اختصاص آن به خوان گوایدو، رهبر مخالفان دولت است. کاخ سفید در حالی این خبر را اعلام کرد که به نظر میرسد «واشنگتن» در نظر دارد، فراتر از ابزارهای دیپلماتیک مرسوم، از گوایدو حمایت کند. شاید به این دلیل است که روسها درخصوص مداخله نظامی خارجی در ونزوئلا هشدار دادهاند.
در تحلیل این ماجرا باید گفت؛ ونزوئلا 02 سال است توسط چپگرایان اداره میشود؛ از 9991 تا 3102 توسط «هوگو چاوز» و سپس توسط «نیکلاس مادورو»، از سیاستمداران نزدیک چاوز که توسط خود او و پیش از مرگش برای رهبری این کشور برگزیده شد. بعد از مرگ چاوز، مادورو در نخستین دوره انتخابات ریاستجمهوری به پیروزی رسید و از آن زمان، رئیسجمهور است. در این سالها - به ویژه بعد از بحران مالی جهانی - ونزوئلا با یک بحران عمیق اقتصادی، ابرتورم بسیار بزرگ و از دست رفتن واحد پول روبهروست. ابرتورمی که در ونزوئلا رخ داده، یکی از موارد استثنایی در تاریخ است؛ صندوق بینالمللی پول نیز پیشبینی کرده که این اتفاق در سال 9102 نیز همچنان با ابعادی بیسابقه ادامه خواهد یافت. براساس پیشبینی این نهاد، نرخ تورم در ونزوئلا در سال جاری میلادی به 01 میلیون درصد خواهد رسید. اما چند نکته در اینجا حایز اهمیت است:
1- نخست اینکه تب مردم ونزوئلا هنوز هم بالاست؛ جامعهای که از زمان به قدرت رسیدنچاوز در 8991 به شدت دوقطبی شده است. او اشتباهات بزرگ و البته جذابی کرد. از تقسیم زمینها بین کشاورزان که تولید غذا را کاهش داد تا دولتی کردن فولاد، آلومینیوم، هواپیما و هتلداری که صنایع را از بین برد. ولی کاریزمای چاوز، قدرت بسیجکنندگیاش و اتفاق نظر بیشتر روی وی، موجب میشد او بتواند شرایط را کنترل کند.
2-هر چند در سالهای اخیر به دلیل شدت فشارهای اقتصادی و فضاسازی رسانههای بینالمللی، کفه مخالفان کمی سنگینتر شده است. همزمان با تجمع مخالفان، موافقان هم در بخشی دیگر و در کنار مادورو تجمع کردهاند؛ اما در تصاویری که رسانههای جریان اصلی منتشر میکنند، خبری از موافقان نیست ونخواهد بود.
3- حالا آمریکا میخواهد منابع مالی ونزوئلا-کشوری که بیشترین ذخایر نفتی دنیا را دارد- به دست مخالفان مادورو برساند. بیانیه فوری ترامپ در تأیید ریاست جمهوری گوایدو هم نشان میدهد تحولات داخلی ونزوئلا تا چه میزان «خارجی» است.
4-ترامپ شاید نداند آمریکای لاتین مهد کودتاست. ونزوئلا نیزدر چند دهه اخیر 51 کودتا به خود دیده است که فقط 31 درصد آنها موفق بوده است؛ اما ترامپ می داند ونزوئلا آخرین پل برای بازگشت کامل واشنگتن به آمریکای لاتین است. از این رو فشارها بر نقطهای متمرکز شده که منشأ آغاز جنبش استقلالطلبی در این منطقه بوده است.
آمریکا با کنترل نفت ونزوئلا میتواند روی جریان انرژی دنیا تاثیرگذار باشد. هم نفت ونزوئلا با پالایشگاههای آمریکا سازگاری دارد و هم اگر کشوری مثل ونزوئلا با عربستان در جریان کنترل نفت همراهی کند، شرایط در صحنه بینالمللی تغییر میکند.
5- آیا مادورو تسلیم ترامپ میشود؟ بعید است؛ مگر آنکه توافقات پشت پرده و سطح دخالت آمریکا متفاوت از آن چیزی شود که تا پیش از این بوده است. مادورو با وجود سست شدن پایههای قدرتش، هنوز بر ارتش، پلیس و نیروهای امنیتی کنترل دارد؛ ارتشی که با ورود به عرصه اقتصاد، بقایش بسته به بقای مادورو است. این بدان معناست که در مولفههای پرتاثیر روی موازنههای داخلی قدرت، تغییری بنیادین به نفع گوایدو رخ نداده است.
روسیه و چین نیز با نگاه راهبردی، تحولات ونزوئلا را دنبال و موضعگیری میکنند. روسها در طول سالهای گذشته، میلیاردها دلار در حوزه نفت ونزوئلا سرمایهگذاری کردهاند و حالا میخواهند در جزیره کوچک «اورچیلا» در فاصله 002 کیلومتری شمال شرقی «کاراکاس» پایگاه نظامی تأسیس کنند. این نیز واقعیت است که مخالفان مادورو هم یکپارچه نیستند و اقدام گوایدو از حمایت همه بخشهای این اپوزیسیون برخوردار نیست.
با این حال در روزهای پیش رو تصمیمات افراد بسیاری میتواند مسیر بحران ونزوئلا را تغییر دهد؛ از سیاستمداران گرفته تا فرماندهان ارتش. کشوری که مردمش قوی نشوند و جامعهای قدرتمند نداشته باشد، حتی اگر روی گنج هم نشسته باشد، به شدت آسیبپذیر است.