پشت پرده حضور «ظریف» در عراق
نویسنده : مریم عمادی
«محمدجواد ظریف» وزیر خارجه کشورمان طی هفته جاری، درصدر هیئتی اقتصادی به عراق رفت تا با مقامات سیاسی و اقتصادی این کشور درباره گسترش روابط اقتصادی و تجاری، مذاکره و رایزنی داشته باشد. باید گفت درحالیکه «ترامپ» شبانه و از ترس جان خود بدون اطلاع قبلی به عراق سفر کرد و مقامات عراقی حاضر نشدند در این وضعیت با او دیدار کنند، وزیر امور خارجه ایران در روشنایی روز به عراق رفته است. البته شایستهتر بود که سفر او به بغداد، اربیل و سلیمانیه زودتر از این انجام میشد. به ویژه در مقطع حساس تحولات منطقه و تلاش آمریکا برای ایجاد ائتلافهای جدید منطقهای، اهمیت رفت و آمدهای مرتب بین دو کشور با توجه به روابط عمیق تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی از ضرورت دوچندانی برخوردار شده است. سفرها و ملاقاتهایی که بیتردید میتواند به تعمیق و توسعه روابط کمک کرده و برطرف کننده موانع پیش روی دو کشور باشد. هم جایگاه عراق در ترتیبات منطقهای و مراودههای دوجانبه برای ایران حایز اهمیت است و هم ایران برای عراق درجه بالایی از اهمیت دارد. البته درباره این سفر باید پیشبینی کرد که سفری پر بار و مثمرثمر خواهد بود؛ شاهد این مدعا نیز سفر غیرمنتظره و خارج از برنامه «مایک پامپئو» به عراق در قالب سفر منطقهای به هشت کشور منطقه بود که نامی از عراق در بین آنها نبود. پامپئو، در جریان این سفر در دیدارهایش در بغداد و اربیل تاکید کرده بود: «مقابله با ایران امر مهمی است که شرکا باید در آن مشارکت داشته باشند.» این جمله نشان میدهد که واشنگتن نگران عدم همراهی کشورهای منطقه و حتی همپیمانانش در منطقه نظیر ترکیه و عراق با تحریمهای یکجانبه خود علیه ایران است؛ امری که بارها از سوی مقامات عالی رتبه عراقی و ترک عنوان شده است. پیش از سفر ظریف، «بیژن زنگنه» وزیر نفت کشورمان به عراق رفت؛ زیرا ایران و عراق درحالحاضر در بخش انرژی همکاریهای خوبی دارند و براساس آخرین آمارها، ایران 1350 مگاوات برق از طریق سه خط انتقالی در بصره، دیاله و عماره به عراق صادر میکند. صادرات گاز ایران به عراق نیز هم اکنون حدود پانزده میلیون مترمکعب است که در صورت عملیاتی شدن همه طرحهای صادراتی، میزان صادرات به حدود 40میلیون مترمکعب در روز افزایش خواهد یافت. عراق درحالحاضر از معافیت 90 روزه واردات انرژی از ایران برخوردار است که پیشبینی میشود این معافیت باز هم ادامه یابد؛ زیرا به اذعان مقامات آمریکایی و عراقی، تکمیل زیرساختهای عراق برای بینیازی از واردات برق و گاز ایران، حدود دو سال زمان خواهد برد. در چنین فضایی است که ظریف تصمیم گرفت به همراه هیئتی تجاری به عراق سفر کند تا علاوه بر مباحث انرژی بتواند بر سایر حوزههای اقتصادی دو کشور بهخصوص در بخش خصوصی نیز راه توسعه روابط را هموار کند. «ایرج مسجدی» سفیر کشورمان در عراق، مدتی پیش اعلام کرده بود: 79 شرکت ایرانی پروژههایی را به میزان هشت میلیارد دلار در عراق دنبال میکنند که این رقم میتواند افزایش نیز بیابد. اکنون حجم روابط اقتصادی دو کشور بیش از سیزده میلیارد دلار است که هدفگذاری بیست میلیارد دلاری در سفر «برهمصالح» رئیسجمهور عراق به ایران را شاهد بودهایم. هر چند طرف عراقی نمیتواند در مراودات خود با ایران، از دلار استفاده کند و ارز ملی این کشور یعنی دینار نیز نمیتواند نیازهای بینالمللی ایران را تامین کند و واردات گستردهای هم از عراق نیست تا بتوان از این ارز استفاده کرد، اما واقعیت این است که مقامات عراقی اعم از رئیسجمهوری، نخستوزیر، رئیسمجلس و دیگر رهبران سیاسی عراقی بر بیاعتنایی به تحریمهای آمریکا علیه ایران تاکید کردهاند و به طرفهای ایرانی اطمینان دادهاند تا جای ممکن با تحریمهای آمریکا علیه ایران همراهی نکنند. «محمدعلی حکیم» وزیر امور خارجه عراق، هفته گذشته در کنفرانس مطبوعاتی خود به خبرنگاران گفت: عراق لزومی نمیبیند به تحریمهای آمریکا علیه ایران پایبند باشد؛ زیرا این تحریمها مورد تایید سازمان ملل نیستند و فقط تحریمهای یکجانبه از سوی ایالاتمتحده است. استفاده از ارز حاصل از فروش انرژی و صادرات به عراق، یکی از دغدغههای اصلی طرف ایرانی است که در سفر ظریف به این کشور احتمالاً مورد بررسی قرار خواهد گرفت. ایران در عراق شعبههایی از بانکهای دولتی و خصوصی را دارد که این امر میتواند به تسهیل روابط تجاری دو کشور کمک کند. اگرچه ایران و عراق مکمل اقتصادی یکدیگر نیستند تا از ارزهای ملی یکدیگر بهنحواحسن استفاده کنند، اما بازار تجاری عراق و مرزهای طولانی دو کشور، به علاوه روابط خوب دو ملت میتواند کمک شایانی به توسعه روابط بخشهای خصوصی دو کشور داشته باشد. موضوعی که به درستی، طرف آمریکایی را نگران کرده و وزیر خارجه این کشور مجبور شد در بین سفر منطقهای خود به عراق آمده و به زعم خود با هشدارهایش از ثمرات سفری که انجام خواهد شد، بکاهد. البته باید این اصل بدیهی را در نظر داشته باشیم؛ هر کشوری که آمریکا به آن ورود پیدا کند، در ارتباطش با برخی کشورها از جمله ایران خلل ایجاد خواهد شد. به ویژه که میکوشد از اهرم فشار اقتصادی برای پیگیری سیاستهای خود در قبال ایران بهره ببرد تا وضعیت مراودات اقتصادی این کشورها از جمله عراق را محدود و مجبور به تبعیت از تحریمها کند. اما دولتمردان عراق تا این اندازه واقعبینی و عقلانیت دارند که تشخیص بدهند منافع کشورشان چگونه باید تأمین شود و از تحریم یکجانبه یک کشور که به دخالت در روابط عراق با دنیا تعبیر میشود، پیروی نکنند. امید است که ظرفیتهای موجود در هر دو کشور ایران و عراق منجر به توسعه بیشتر این روابط شود.